|
VIỆC PHIÊN DỊCHKINH ĐIỂNPHẬT GIÁO RA CHỮ HÁN
Lời tác giả: Việc biên soạnchắc chắn không tránh khỏi những chỗ sai sót, chúng tôiước mong được sự lượng thứ của các bậc cao minh. Những sự sửa sai và bổ khuyếtcủa quý vị độc giả sẽ giúp bài viết này được đầy đủ và hoàn hảo hơn trong lần viết lại; đó quả là niềm vinh hạnh cho chúng tôi.
Bài viết này sẽ được trình bày như sau: I.Phật giáo truyền đến Trung Hoa từ Ấn độ quacon đường tơ lụa và con đường hồ tiêu. III. Quá Trình việcphiên dịchkinh điểnPhật giáo ra chữ Hán và sự phát triển của Phật giáo ở Trung Hoa: IV.- Kết Luận: -đã kéo dài khoảng 1.900 năm, và đã được hầu hết các triều đạibảo trợ. Phụ lục:Các Đại Tạng Kinh chữ Hán ở Đại Hàn/Cao Ly và Nhật Bản. I.- Phật giáo truyền đến Trung Hoa từ Ấn độ Phật giáo được truyền đến Trung Hoa vào khoảng thế kỷ 1 trước Công Nguyên do hai con đường: đường bộ và đường biển. A. Đường bộ còn gọi là con đường tơ lụa (ti trù chi lộ 丝 绸 之 路 , silk routes): đây là con đường giao thông buôn bán giữa Trung Hoa và các nước ở phía Tây Trung Hoa được vua Võ Đế đời Tiền Hán cữ Trương Phiên khai phá vào khoảng thế kỷ thứ 2 trước CN. Con đường này có hai trục lộ: một trục lộ ở phía Bắc và 1. Con đường phía Bắc: Trục lộ phía Bắc phát khởi từ Đôn Hoàng, Ngọc Môn rồi nương theo chân núi Thiên Sơn, qua các nước Hami (Y Ngô), Turfan (Cao Xương), Karashar (Yên Kỳ), Kucha (Khâu Tư), Turfan (Cô Mặc), Ush (Ôn Túc) đến Kashgar (Sở Lạc) nối liền trục lộ phía Nam để đi tới Ấn độ. 2.Con đường phía Nam: Trục lộ phía Nam bắt đầu từ Đôn Hoàng và Ngọc Môn thuộc địa phận Trung Hoa, rồi nương theo chân núi Côn Lôn qua các nước Lop Nor, Khotan (Vu Điền), Yarland (Xa Sa) đến Kashgar (Sở Lạc). Từ Kashgar vượt qua núi Thông Lĩnh để đi tới phía Bắc Ấn độ. Giữa hai con đường bộ nói trên , còn có con đườngNhập TrúcCầu Pháp (nghĩa làđi qua Ấn độ để họctrực tiếp về Phật Pháp và thỉnh các Kinh Phật bằng chữ Phạn) do các Đại sư Trung quốcmở đường. Con đường này bắt đầu từ Đôn Hoàng, qua Lop Nor, tới Karashar, xuyên qua bãi sa mạc Taklamakan rồi tới Khotan để hợp với con đường phía Nam. Ngài Chu Sĩ Hành (203-282, người nước Ngụy thời Tam Quốc) sau khi xuất gia Cả 3 con đường đều qua các vùng núi non hiểm trở và sa mạc khô cằn. B. Đường biển ( hải lộ 海 路 , sea routes) còn gọi là con đường hồ tiêu (hương liệu chi lộ 香 料 之 路 , spice routes; hồ tiêu chi lộ 胡 椒 之 路 ): đây là con đường giao thông bắt đầu từ hải cảng thuộc tỉnh Quảng Đông, qua Giao Châu/Bắc Việt Nam bây giờ và các đảo ở phía Đông Nam rồi tới Ấn độ, Sri Lanka … Châu Âu. Đường thuỷ vừa nhanh chóng vừa bớt gian nan, nên các vị sư Ấn độthường dùng để đi truyền báPhật giáo đến Trung Hoa. Thường thường thì mỗi chuyến di chuyển hàng hoá, đi buôn bán, các thương gia hay thỉnh mời các (Nguồn:internet, http://en.unesco.org/silkroad) *Con đường tơ lụa (Silk Routes): Con đường tơ lụa có chiều dài khoảng 6.467 km bắt đầu từ Trung hoa: Phúc Châu, Hàng Châu, Ngoài việc thương mại, Con đường tơ lụa còn là nơi giao lưu văn hoá, tôn giáo như các tôn giáo: *Giao lưu văn hoá giữa Trung Hoa với các nước phương Tây (Hy Lạp, La Mã, Ai Cập, Iran, Ấn độ): 1.- Văn hoá Trung Hoa chuyển sang Tây phương: (nguồn: internet,bản đồ Silk Roads) 2.-Văn hóaTây phương chuyển sang Trung Hoa: Trường An (長安, Chang’an) là kinh đô của nhà Hán (206 tr. CN – 220 CN), đã là nơi mà các thương gia *-*Con đường Hồ Tiêu (Spice routes): II.-Những khó khăn bước đầu trong việc phiên dịchKinh điểnPhật giáo ra chữ Hán. Việc phiên dịchkinh điểnPhật giáolúc đầu đã gặp nhiều khó khăn do những lý do chính sau đây: A.-Trước nhất là ngôn ngữ Trung Hoa và Ấn độhoàn toàn khác nhau, trong khi các ngôn ngữ ở vùng B.–Quan niệmtriết học thì cũng khác xa. Trung Hoa chú trọng vào gia đình, giá trịđạo đức của con người thì lấy gia đình làm căn bản, còn Phật giáo thì chủ trương mở rộng ra khỏi ranh giới của gia đình, của quốc gia, của chủng tộc. Đạo phật chủ trương luân lý từ bi cho tất cả mọi người. Trung Hoa thì chú trọng vào đời sốngthực tiễn (hành động) đi tìm một giải pháp cho một xã hộitốt đẹp hơn, còn Phật giáo thì không những chỉ chú trọng đến cuộc đời mà ta đang sống mà còn lo nghĩ đến một thế giới mai sau một khi con người qua đời. Do chỗ khác biệt về văn hoá và triết học giữa Trung Hoa và Ấn độ nên vào buổi sơ khai của việc dịch thuật kinh điểnPhật giáo từ tiếng Ấn độ sang tiếng Trung Hoa, các dịch giả tiên phong đã gặp khó khăn, và nhiều khi không thể tìm ra được những chữ, những ý niệm tương đương cho từ ngữ Trung Hoa. Thêm vào đó, như đã trình bày ở trên, cách diễn tả những suy nghĩ, cách diễn tả những tư tưởng cũng khác nhau giữa hai ngôn ngữ. Có những chữ không tìm được chữ tương đương trong tiếng Trung Hoa, các dịch giả đã phiên âm từ tiếng Sanskrit như: –đà-la-ni phiên âm dharani, nghĩa là thần chú, chân ngôn;-sát-na phiên âm ksana, nghĩa là đơn vịthời gian ngắn nhất;- niết-bàn, đầy đủ chữ là niết-bàn-na phiên âm nirvana (tiếng Sanskrit, Pali: nibbana);- thuần-nhã-đa phiên âm sunyata, sau này dịch là hư không, chơn không, tánh không;- Phật đầy đủ chữ là Phật-đà phiên âm Buddha (tiếng Sanskrit, tiếng Pali: Buddha, nghĩa là bậc đã giác ngộ và giải thoáthoàn toàn ); –La-hán đủ chữ là A-la-hán phiên âm Arahat (tiếng Sanskrit, Pali: Arahant); – Bồ-tát,đầy đủ chữ là Bồ-đề-tát-đỏa phiên âm Bodhisattva;-Đạt-ma phiên âm Dharma nghĩa là giáo pháp của Đức Phật, Chánh pháp; – Tăng, đầy đủ chữ là tăng-già phiên âm Samgha (tiếng Sanskrit, tiếng Pali: Sangha) nghĩa là nam giáo sĩPhật giáo, còn có nghĩa là Giáo hội/giáo đoàn Phật giáo; –ni hay ni côđủ chữ là Tì-kheo-ni phiên âm Bhikkhuni (tiếng Pali), nữ giáo sĩPhật giáo. Có nhiều địa danh, tên cây cối, thú vật không được biết ở Trung Hoa cũng được phiên âm từ tiếng Sanskrit như: -núi Lăng-già phiên âm núi Lanka (ở nước Tích Lan/Sri Lanka), Kinh Lăng–già dịch Lankavatara;- Ba-la-nại phiên âm chữ Varanasi (tiếng Sanskrit) là thành phố lớn ở Ấn độ, xưa là Benares nay là Vanarasi, ở gần thành phố này có vườn Lộc Uyển (Deer park, vườn Nai) đã là nơi Đức Phật Thích-ca giảng bàithuyết pháp đầu tiên (là Kinh Chuyển Pháp Luân/ Dhammacakkappavattana Sutra) cho năm anh em ông Kiều-trần-như (Srt. Kaudinya, Pa. Kondanna) nghe; –Ca-tỳ-la-vệ phiên âm Kapilavastou (tiếng Sanskrit, Pali: Kapilavatthu) là thủ đô, nơi vua Tịnh Phạn (Pali: Suddhodana) đóng đô, nơi sinh trưởng của Thái tử Tất-đạt đa ( Srt. Siddhartha, Pali. Siddhatta) trước khi thành Phật, nay thuộc phần đất của nước Népal;-cây đa-la phiên âm cây tala/ tara (cây có cùng họ với cây cọ, không có cành, chỉ có lá ở ngọn như cây dừa, cây cao);-lá bối-đa-la dịch pattra, lá cây tala dùng để chép kinh điểnPhật giáongày xưa; người Tàu gọi ngắn là bối diệp (lá bối);- cây ba-ba-la phiên âm cây pippala là nơi Đức Phật Thích-ca ngồi thiền và đắc quả vị Phật, sau này còn gọi là Bồ-đề thọ (cây Bồ-đề);-chim ca-lăng-tần-già phiên âm karavinka (tiếng Sanskrit), đây là một loài chim ở Ấn độ có tiếng hót ví von, tạo nên âm thanhvi diệu, thường được ví với lời giảng Pháp của chư Phật, trong kinh A-di-đà có tả cảnh nước Cực-lạc, và có nói đến chim ca-lăng-tần-già ca ngâm các bài Pháp, khiến cho chúng sanh ở cõi trần khi nghe đến đều niệm Phật, niệm Pháp và niệm Tăng. Thêm vào đó, từ thời xa xưa, các dịch giả Trung Hoa, ngay cả Đại sưHuyền Trang (玄奘 ,khoảng 602–664), đã quan niệm rằng thầnchú / chân ngôn (mantra, dharani) là ngôn ngữbí mật của chư Phật, chứa đựng mật nghĩa bí ảo vi diệu nên không thể dùng văn tự để giảng nghĩa và dịch ra được. Hành giả chỉ cần tụng a- Nguyên văn tiếng Sanskrit của câu thần chú trên là : Gate Gate Pāragate Pārasaṃgate Bodhi Svāhā b- Phiên âm câu thần chú nầy ra chữ Hán bởi các dịch giả Tàu: 揭帝 揭帝 般 羅 揭 帝 般 羅 僧 揭 帝 菩提 僧莎訶 c-Phiên âm câu thần chú ra chữ Quốc ngữ theo âm Hán Việt: Yết Đế Yết ĐếBa LaYết Đế Ba La Tăng Yết Đế Bồ ĐềTát Bà Ha d- dịch ra chữ Quốc ngữ: e-Giải thích theo ngôn từ của câu thần chú: Đức Dalai Lama thứ 14, Tenzin Gyatso, đã chú giải và dịch câu thần chú trên như sau: Dịch: Mặc dầu gặp các khó khăn nhưng các dịch giả tiền phong đã cố gắng vượt bực. Trong khi nghiên cứu triết lý Phật giáo thì họ cũng đi tìm những thuật ngữ của Lão Tử ( 老子)trong Đạo Đức Kinh (道德經) như: chữ đạo ( 道 ) để dịch chữ dharma (lời dạy của Đức Phật, sau này dịch là Pháp). Đôi khi dùng chữ của Nho gia như: giới luật ( 界律 ) để dịch chữ sila. Phần lớn các kinh điểnPhật giáo dịch ra tiếng Hán vào thời ban đầu đều dùng từ ngữ của Lão giáo nên –Vô vi dịch theo nghĩa đen là “không làm gì”. Nhưng theo thuyết vô vi của Lão tử thì: Về phép xử thế, theo Lão tử, vô vi là không cạnh tranh, không ganh đua mà phải khiêm tốn, bỏ thân mình ở sau mà thành ra thân mình ở trước, bỏ thân mình ra ngoài mà thành ra thân mình còn mãi. Khi mình không tranh giành với ai thì không ai tranh giành được với mình. Vô vi còn có nghĩa là tiết chếlòng dục, không ham muốn, không chuộng những vật hiếm có, phải biết đủ là đủ: -Theo tư tưởngtriết họcPhật giáothì vô vi là không có ý niệm, không có nhân duyên tạo tác, không sinh không diệt, không biến đổi, không tạo ra bốn tướng: sanh, trụ, hoại, diệt. Vô vi chỉ thể tánhNiết bàn, thật tướng.
Khi người Trung Hoa đã thấu hiểu triết lý Phật giáo một cách sâu xa hơn thì các dịch giả đã loại bỏ dần các “chữ cách nghĩa” mà dùng thẳng các thuật ngữPhật giáo để dịch Phật điển. Đại sưĐạo An (314 – 385 tr. CN) đã học hỏi triết lý Phật giáo từ các vị sư đến từ Ấn độ nên Ngài đã có khả năng dịch thẳng các kinh Phật mà không dùng chữ “Phật giáo Cáchnghĩa”. Bởi vậy nên Ngài đã cực lựcphản đối việc dùng chữ “Phật giáocách nghĩa”. Công việc phiên dịchkinh điểnPhật giáo ở Trung Hoa bắt đầu khoảng thế kỷ thứ I sau Công Nguyên và tiếp tục xuyên suốt gần hai ngàn năm lịch sử nên có rất nhiều thuật ngữPhật giáo Trung Hoa đã được chuyển hoá từ các bản dịch khác nhau của cùng một cuốn kinh Phật, sự thay đổi này tuỳ thuộc vào thời gian, tuỳ thuộc vào trình độPhật học của dịch giả. Bởi vậy nên các nhà nghiên cứuPhật học Trung Hoa đã chia lịch sửphiên dịch của Tàu ra làm 3 giai đoạn để qui định bản dịch kinh đó thuộc vào giai đoạn nào: Sự phân chia các giai đoạn trên chỉ có tính cáchtương đối vì các bản dịch mới vẫn dùng những thuật ngữ xưa của Ngài Cưu-ma-la-thập. Ngày nay, các dịch giả dịch kinh Phật nhiều khi dùng những chữ dịch khác nhau cho cùng một thuật ngữPhật giáo trong kinh Phật. Với khuynh hướng mới, và với tầm hiểu biếtsâu rộng hơn, các dịch giả đã dùng nhiều từ ngữhằng ngày để giúp đại chúng dể hiểu hơn không như những bản dịch thời ban đầu đọc rất khó hiểu đối với ngay cả người trung bình. III.-Quá trình việc phiên dịchkinh điểnPhật giáo ra chữ Hán và sự phát triển của Phật giáo ở Trung Hoa: Công việc phiên dịchkinh điểnPhật giáo ở Trung Hoa đã trải qua gần 2.000 năm. Các bản kinh dịch ra Những người di dân đến Trung Hoa từ Trung Á (Central Asian Immigrants), sau khoảng vài thế hệ thì họ không còn hiểu ngôn ngữ mẹ đẻ như tiền nhân của họ, nên nhu cầu dịch các kinh Phật ra tiếng Trung Hoa dần dầnxuất hiện. *1.-Thời nhà Hậu Hán (25 -219): 1.a.-Phật giáo thời vua Minh Đế (58 – 75) nhà Hậu Hán, khoảng thế kỷ thứ I sau CN, lần đầu tiên hai Ngài Ca-diếp-ma-đằng (Kasyapamatanga, ? – 73 CN) và Trúc- Pháp- Lan (Dharmaraksa , ? – ? ) đã dịch “Kinh TứThập Nhị Chương” (The Sutra in forty two sections): nội dung kinh này gồm các lời dạy luân lý, không có nhiều thuật ngữPhật giáo chuyên môn, bản dịch dùng những từ ngữ thông thường nên người bình thường có thể đọc dễ dàng. Vua Minh Đế rất tôn kính và hậu đãi hai ngài, vua cho xây chùa Bạch Mãvào năm 68 CN ở phía Đông thành Lạc Dương (tỉnh Hà Nam ngày nay), đây là ngôi chùa Phật đầu tiên ở Trung Hoa, là nơi để hai ngài làm cơ sở phiên dịch Phật điển. Khoảng năm 147 CN, vào đời vua Hoàn Đế, cuối đời Hậu Hán, Ngài An-Thế-Cao (Arsakes, ? – ?) đến từ nước Parthia, tức Iran ngày nay, đã dịch các bộ kinh như “Tứ Đế Kinh”, “Chuyển PhápLuân Kinh”, “Bát Chánh Đạo Kinh”…, Ngài Chi-Lâu-ca-sấm (Lokaraksa, 147 – ?) từ nước Đại Nhục Chi đến Trung Hoa khoảng năm 178 đã dịch các kinh điển của Phật giáoĐại thừa /Phật giáo Phát triển : “Kinh Thủ Lăng Nghiêm”, “Kinh Bát-chu Tam-muội” , “Kinh Vô Lượng ThanhTịnh Bình-Đẳng Giác” … 1.b.-Phật giáo thời vua Hán Linh Đế, cuối đời Hậu Hán, vịsư người Hán đầu tiênphiên dịch kinh *2.-Thời đại Tam Quốc (220 – 265): Nhà Hậu Hán mất ngôi, nước Trung Hoa chia thành 3 nước nhỏ: Nguỵ (220 – 265), Thục (221 – 263) và Ngô (222 – 280). -Năm 263, nước Nguỵ tiêu diệt nước Thục, chấm dứt thời Tam Quốc, bây giờ chỉ còn nước Nguỵ và nước Ngô.
-Năm 265, Tướng của nhà Nguỵ là Tư Mã Viêm (236 – 290) giết vua cuối cùng của nhà Nguỵ, lên ngôi vua tức Tấn Võ Đế, lập nên nhà Tấn, vẫn đóng đô ở Lạc Dương. Trong thời Tam Quốc chỉ có 2 nước Nguỵ và Ngô hổ trợ Phật giáo: 2.a.-Phật giáo thời nhà Nguỵ (220-265), có Ngài Đàm-ma-ca-la (Dharmakala) đến từ Ấn độ dịch bộ kinh: Tăng kỳgiới bản (giới luật), Cao Tăng truyện. Rồi đến Ngài Đàm-đế (Dharmatrata) cũng từ Ấn độphiên dịch “Đàm Vô ĐứcYết Ma”(ghi cách tác phápcụ giới). Hai ngài đã truyền giới luật Phật giáo lần đầu tiên ở Trung Hoa. Chu Sĩ Hành (周 士 行 ,203-282), người ở tỉnh Hà Nam, là người Trung Hoa đầu tiên thọgiới luật. Ngài là người Tàu đầu tiên mở đường “Nhập TrúcCầu Pháp” để thỉnh kinh Phật chính gốc chữ Phạn, Ngài cho rằng các bản dịch kinhPhật hiện có có nhiều nghĩa lý khó hiểu. 2.b.-Phật giáothời nhà Ngô (222 – 280): Ngô Tôn Quyền rất trọng dụng các tăng sĩ có tài: Khương Tăng Hội ( ?– 280): cha Ngài sống ở Ấn độ, rồi đi tới Giao Chỉ (Bắc phần bây giờ) buôn bán. Khi Ngài lên được 10 tuổi thì cha mẹ mất, Ngài đã xuất giacầu đạo, chuyên nghiên cứu kinh Phật. Năm 247, Ngài đến thành Kiến Nghiệp thuộc vùng thống trị của Ngô Tôn Quyền. Vua Tôn quyền cho xây chùa để làm nơi phiên dịchkinh điển cho Ngài. Khương Tăng Hội đã là vị truyền báPhật giáo vào thưở ban đầu ở đất Giao Chỉ. Ngài đã dịch các bộ kinh như: “Lục độ tập kinh”, “Tạp thí dụ kinh”, chú thích bộ “Pháp Kính kinh”, “Đạo Thụ Vương kinh”. Rất nhiều người theo Ngài để cầu học Phật Pháp. *3.- Thời đại nhà Tấn (265 – 420): 3.a.- Phật giáothời đại Tây Tấn (265 – 316): sau khi diệt nước Nguỵ vào năm 265, lập nên nhà Tấn; năm 280 Tấn Vũ Đế diệt nhà Ngô, thống nhất đất nước, sử Tàu gọi đây là thời đại Tây Tấn. Trong thời đại này, các Đại sư vẫn tiếp tụcdịch kinh điển Phật giáo. 3.b.-Phật giáo thời đại Đông Tấn (317-420): Tây Tấn suy yếu, nên năm 316, bộ tộc Hung Nô từ phương Bắc tràn xuống đánh phá và tiêu diệt nhà Tây Tấn. Hung Nô chiếm vùng Giang Bắc (tức phía Bắc sông Trường Giang), thành lập nước Triệu, sử Tàu gọi là Tiền Triệu. Lúc ấy, Tư Mã Duệ, thuộc hoàng tộc Tây Tấn, đem quân lui vềGiang Nam (tức phiá Nam sông Trường Giang), tự xưng vua, lập nên vương triều Đông Tấn, đóng đô ở thành Kiến Khang (Nam Kinh ngày nay). Sử Tàu coi Vương triều Đông Tấn là chính thống, còn phía Bắc thì các dân tộc Ngũ Hồtranh giành chia nhau tới 16 tiểu quốc, sử Tàu gọi là “Ngũ Hồ Thập Lục Quốc”. Sử Trung Hoa gọi chung thời này là Đông Tấn Liệt Quốc. Phật giáo phát triển mạnh ở 2 vùng Giang Bắc và Giang Nam: Ngài Phật-đồ-Trừng (Buddhasimha, 232 – 348) cũng đến từ Ấn độ, là một vĩ nhân của Phật giáo đương thời. Ngài chuyên việc giảng giáo lý của Đức Phật, và đức độ để thu phụcmọi người, Ngài không có phiên dịch một bộ kinh điển nào cả. Ngài thâu nhận rất nhiều đệ tử, một trong các đệ tử xuất sắc nhất là Đạo An. *Đạo An (道安, 312 – 385) cảiđổi họ là Thích: Ngài là người tỉnh Hà Bắc, xuất gia lúc 12 tuổi, rất thông minh. Ngài đã hiểu thấu đáo các lời giảng của thầy mình là Ngài Phật-đồ-Trừng. Ngài đem những điều mình đã học để giảng lại đại chúng.
Trong lúc loạn lạc vào thời Hậu Triệu, Ngài cùng đệ tử là Tuệ Viễn cùng với 500 người đi về phương Nam, tới Tương Dương (tỉnh Hồ Bắc), Ngài trụ trì tại chùa Đàn Khê. Rất nhiều người kéo đến để học tập Phật Pháp, tiếng tâm của Ngài đã lừng lẫy khắp nơi. Vua Phù Kiên nghe biết tiếng Đạo An, muốn mời Ngài về phụ chính nên đem 10 vạn quân tiến đánh Tương Dương để đón Ngài về Tràng An. Ngài là một nhân vật rất quan trọng vào thời ấy. Ngài ở Tràng An được 15 năm, ngoài việc chuyên tâm hoằng dương Phật giáo, Ngài còn làm phụ chính cho vua Phù Kiên. Hàng ngàn người theo học với Ngài. Ngài viên tịch vào năm 385, thọ được 72 tuổi. Như đã nói trên, Đạo An là vị tăng Trung Hoa đã phản đối lối dịch cách nghĩa (ko-i ), Ngài chủ trương phải dùng thuật ngữPhật giáo để dịch kinh Phật, không dùng từ ngữ của Lão giáo để tránh sự lẩn lộn giữa hai tôn giáo. Ngài Đạo An đã đưa ra lý thuyết về dịch thuật (theory of translation) kinh điểnPhật giáo ra chữ Hán: 1.- Ngài Đạo Annhấn mạnh đến sự kiện dễ làm mất nguyên nghĩa khi phiên dịch, đó là thuyết Ngũ thất bản (五失本,the Five Forms of Loss ): d.-Trong nguyên điển thường xen lẫn lời chú giải, trong bản dịch chữ Hán thì phải cắt bỏ những lời chú giải, và tóm tắt lại. 2.- Ngài Đạo An còn mở rộng ra thêm lý thuyết về dịch thuật để đề cập đến sự khó khăn của việc phiên dịch qua thuyết ba sự kiện khó khăn: Tam bất dị (三不易, the theory of Three Difficulties ): a.-Đức Phật đã thuyết pháp cho những người nghe bằng ngôn ngữ và phong cách của người đương thời, nhưng với thời gian và không gian thay đổi thì quả thật rất khó để dịch cho độc giả hoặc thính giả đương thời. b.-Sự phiên dịch quả rất khó đối với các pháp âmvi diệu (the words of a saint) ra những từ ngữphàm phu và để cho thích hợp với phong tục của kẻ hậu thế. c.Các kinh văn được truyền tụngtừ kỳkết tập kinh điển lần thứ nhất rồi kinh văn này đã trải qua các lần Ngài là vị tăng Trung Hoa đầu tiên đã viết những bản “sớ giải” để giải thíchý nghĩa của kinh điểnPhật giáo, và viết các luận văn để làm rõ nghĩa giáo lý của tông phái mình. Ngài là vị tăng sĩ Trung Hoa đầu tiên đã phát minh ra phương pháp mới để giúp cho người đọc có một cái nhìn bao quát đối với số lượng văn điển khổng lồ bằng việc biên soạn tên tuổi của dịch giả và đề mục kinh sách
Vào thời Đạo An, có rất nhiều kinh điểnPhật giáo Đại thừa/Phật giáo Phát Triển đã được dịch ra. Do uy tín và kiến thứcuyên bác về Phật học, nhiều dịch giả đã nhờ Đạo An viết lời tựa cho bản dịch, Ngài đã rất vui lòngđể dànhthời giờ để viết các lời tựa cho các bản dịch cần sự giới thiệu của Ngài. *Đạo An đổi họ Thích, và đã làm tiền lệ cho các Tăng Ni Bắc truyền/Đại thừa: Đạo An đã quy định nhiều quy tắc có ảnh hưởng đến nếp sống của Tăng Ni trong giáo đoànPhật giáo Trung Hoa. Từ trước cho đến thời Đạo An, khi các sư vừa xuất gia thì họ thưởng đổi họ thành họ của vị bổn sư của mình, hoặc lấy tên nơi sinh của mình làm họ mới. Ví dụ: họ “An” là sư gốc nước An-tức (Parthia), họ Khang của sư gốc Khang-cư (Soghdiana), họ Trúc của sư gốc Ấn Độ v.v… Thầy của Đạo An là Trúc-Phật- đồ -Trừng, nên Ngài cũng lấy họ Trúc, nên có tên là “Trúc Đạo An”. Nhưng Ngài đã có một sáng kiến mới về việc đổi họ cho chính mình: Nguyên Thái tử Siddhartha, họ là Gautama, thuộc đẳng cấp thứ hai / đẳng cấp chiến sỉ và hoàng tộc trong xã hộiẤn độ lúc bấy giờ. Cha là Suddhodana, vua của thị tộc Shakya (âm VH, Thích-ca ) ở trong nước Kosala, thủ đô là Kapilavastu, có nơi nói Suddhodana là tộc trưởng dân cử của thị tộc Shakya (an elected chief of the Shakya clan), Kapilavastu là một phần đất của xứ Népal ngày nay, ở dưới chân núi Hymalaya (âm VH, Hy-mã-lạp-sơn). Thái tử Siddharta đã xuất gia và cuối cùng vào ngày mồng 8 tháng 12 âm lịch, lúc ấy Ngài được 35 tuổi, Siddhartha bổng nhiên tĩnh ngộ ( attained- enlightenment) sạch hết phiền não. Kể từ đó, Siddhartha Gautama được các đệ tử dùng danh hiệu tôn xưng về đạo đức của Ngài là Buddh (phiên âm thẳng bằng tiếng Việt: Bụt, âm VH: Phật, đầy đủ chữ là Phật-đà) tức là bậc giácngộ ( Awankened one, Enligthtened one) thường được gọi một cách tôn kính là Đức Phật , một danh hiệu tôn xưng đầy kính trọng (reverend title, very respectful title ). Ngoài danh xưng Buddha (âm VH: Phật, phiên âm tiếng Việt: Bụt ) Ngài còn có một danh hiệu tôn xưng khác nữa là Shakya Muni ( Thích-ca Mâu-ni) ( Shakya : bộ tộc Shakya, Muni : bậc trí tuệ, người sống ẩn dật; Shakya Muni là bậc trí tuệ của thị tộc Shakya ( the sage of the Shakya, his tribe or clan). Chúng ta thường kính trọng gọi là “Đức PhậtThích-ca Mâu-ni”. Ngài còn có một danh hiệu tôn xưng khác là Đấng Thế Tôn (Srt. Tathagata). Bộ tộc của Đức Phật (Buddha’s clan) là Shakya, người Trung Hoa phiên âm là Shih ca (釋 迦) âm Việt Hán là Thích-ca. Đạo An rất tôn kínhĐức Phật nên muốn lấy bộ tộc của Đức Phật làm họ cho mình. Đạo Anquyết định lấy vần đầu tiên của bộ tộc Shakya là Sha ( Trung Hoa đọclà Shih, chữ Hán viết là 釋 ,phiên âm Việt Hán là Thích) làm họ mới cho mình. Tên mới đầy đủ của Ngài là Thích Đạo An (Shih Tao An, 釋 道安 ). Từ đó trở thànhtiền lệ, các Tăng Ni thuộc hệ phái Bắc truyền/Đại thừa thường cải họ là Thích khi họ đi xuất gia. Tuy nhiên cũng có nhiều vị Tăng Ni cũng không muốn lấy họ Thích làm họ mới cho mình. Ví dụ như (Trần) Huyền Trang (Tam Tạng Pháp sư), Thái Hư đại sư … Ở Việt Nam cũng có nhiều vị Tăng Ni cũng không cải đổi ra họ Thích: Vạn Hạnh, Khuông Việt, Không Lộ, Viên Chiếu . . . trong thế kỷ thứ 20 Hòa Thượng Hành Trụ thường để tên là Sa môn Lê Phước Bình . . . Như vậy việc lấy họ Thích không phải là một quy luật bắt buộc áp dụng chung cho tất cả các Tăng Ni. Ở Việt Nam, vào năm 1943, lần đầu tiên chúng ta thấy một vị Sư đã lấy bút danh trên quyển sách “Việt Nam Phật Giáo Sử Lược” với Phật danh là Thích Mật Thể . Chính Ngài Thích Mật Thể đã phát động phong trào lấy họ Thích trong tăng chúngViệt Nam. Từ giữa thế kỷ thứ 20 đến nay, các Tăng Ni đều thích lấy họ Thích để chứng tỏ sự tôn kínhĐức Phật, để được mọi ngườitôn kính mình, và để được phân biệt với hàng cư sĩ và hàng Phật tử. Tuy nhiên vẫn còn nhiều vị Tăng Ni vẫn dùng Pháp danh, Phật hiệu do vị bổn sư của mình đặt ra Đối với hệ phái Theravada/ Phật giáo Nguyên Thuỷ thì các vị tu sĩ thường để trước Pháp danh là Tỳ-kheo (Pali: bhikkhu, Sanskrit: bhikṣu) cho nam tu sĩ, Tỳ-kheo Ni (Pali: bhikkhunī, Sanskrit: bhikṣuṇī ) cho nữ tu sĩ.
Từ trước cho tới thời Đạo An, nếp sống và cách ăn mặc của các Tăng Ni không có gì khác với người thường.
*Cưu-ma-la-thập (Kumarajiva, 344-413): là người nước Kucha (Khâu–Tư), ở Ấn độ, lên 7 tuổi đã đi xuất gia. Lúc đầu theo học Trường A-hàm, Trung A-hàm; sau học thêm Tăng Nhất A-hàm, Luận A-tỳ-đàm, Thập Tụng Luật (Sarvastidin Vinaya), Trung đạo Luận (Madhyamaka Sastra), Bách Luận (Shatika Sastra) và Thập nhị môn Luận (Dvadashamukha Sastra). Như vậy lúc đầu Ngài học giáo lýPhật giáo Nguyên thuỷ rồi sang Ngài đã chủ biên và các cộng sự viên đã phiên dịch hầu hết các kinh điển của Phật giáo Đại thừa/Phật giáo Phát triển, các bộ chính như sau: -Ma-ha bát-nhã ba-la-mật kinh; – Tiểu phẩmbát-nhã ba-la-mật kinh; – Kim cươngbát-nhã ba-la-mật kinh; – Những kinh điển do Ngài La Thập dịch thuật đã đóng góp một tầm quan trọng cho Phật giáo Trung Hoa. Như đã trình bày ở trên, phong trào “Nhập TrúcCầu Pháp” – đi đến Ấn độ để học hỏiPhật Pháp một cách trực tiếp và để thỉnh nguyên bản tiếng Phạn của kinh Phật bắt đầu từ Ngài Chu Sĩ Hành đời Tam Quốc. Có nhiều vị Tăng đã tiếp tụcphong trào này, nỗi tiếng nhất là Ngài Pháp Hiển, Trí Nghiêm (602 – 668), Bảo Vân. Pháp Hiển cùng với Giác Hiền dịch “Đại Bát Nê Hoàn Kinh” và “Ma-ha Tăng Kỳ Luật”. Đặc biệt Ngài Pháp Hiển đã ghi lại du ký trên đường “Nhập TrúcCầu Pháp” trong cuốn “Phật Quốc Ký”, Srimitra (Thi-lê-mật-đa-la) đến Trung Hoa khoảng 307 – 312, đời Tấn đã phiên dịch các kinh điển như “Khổng Tước Vương kinh”, “Quán Đỉnh kinh” v.v… Về mặt tín ngưỡng, vào thời này Phật giáo Trung Hoa đã phát triển và thành lập nhiều tông pháiđặc biệt là Tịnh Độ tông: *Tịnh Độ Tông(淨土宗 )hay Tịnh thổ tông (淨土宗 , Pure Land Buddhism ), có khi được gọi là Liên tông ( 蓮宗 ): Ngài Tuệ Viễn (慧遠) hay Huệ Viễn ( 慧遠 ,334 – 416) đã khai sáng Tịnh Độ Tông với tín ngưỡng Phật A-di-đà. Năm 402, Ngài Tuệ Viễn lập ra “Bạch Liên Xã” ở Lư Sơn. Nơi đây thực hiện phép tu Tịnh Độ: Tăng Ni, Cư sĩ, Phật tử tập trung trước tượng Phật A-di-đà , và nguyện cầu được vãng sanh về miền Tịnh Độ. Tông phái này có mục đích hoằng truyền pháp môn vãng sanh nơi cõi tịnh độ (pure land) của Đức Phật A-di-đà. Vãng sanh (往生): vãng nghĩa là đi qua, vãng sanh là đi qua khỏi sự sống tức là chết. Tịnh độ = tịnh thổ (淨土, pure land) : tịnh là trong sạch, thanh tịnh (pure); độ = thổ (土, land) là cõi, nước, nơi; tịnh độ là một cõi thanh tịnh, cõi trong sạch. Vãng sanh nơi cõi tịnh độ nghĩa là sau khi chết/sau khi kết thúc cuộc sống hiện tại thì đi đến một cõi thanh tịnh, an vui hơn ở cõi ta-bà này. Nhiều luận sư đã thuyết minh rằng thật ra không phải chỉ cầu cho sau khi chết / vãng sanh để được đến cõi tịnh độ mà hành giả phải niệm Phật, giữ tâm thanh tịnh, không bị vọng động, vượt qua các phiền não, thực hiện đầy đủ phước đức thì hành giả sẽ đạt đượccõi tịnh độ, cõi cực lạc ngay nơi cuộc đờihiện tại này. Khi đó hành giả có nguyện cầu về đời sống tương lai: sau khi vãng sanh thì đến cõi cực lạc, cõi thanh tịnh thì chắc chắn sẽ không có gì trở ngại. Tịnh Độ Tông (Pure Land Buddhism) được phổ biến và có nhiều đệ tử ở Trung Hoa, Nhật Bản và Việt Nam. Người tín đồcần phải có lòng thành và tin tưởng nơi sức mạnhcứu độ của Đức Phật A-di-đà, tức là người tín đồ chỉ cần trông cậy một tha lực từ Phật A-di-đà. Các Phật tửtu hành theo phái này chỉ cần chú tâm niệm: “Nam-mô A-di-đà Phật” (Namo Amitabha) nhằm mục đíchchế ngự tâm ý cho tâm ý không bị vọng động, có câu: “tâm vượn, ý mã” là ý chỉ tâm và ý luôn luôn bị lay động không ngừng như khỉ luôn chuyền từ nhánh cây này qua nhánh cây khác, và ngựa thì chạy không ngừng nghỉ. Nhờ tin vào tha lực, vào sự hổ trợ của Phật A-di-đà, hành giả rất dễ dàng thực hiện được phép tu này. Tịnh Độ Tôngcăn cứ vào 3 bộ kinh và một bộ luận:
Bộ luận: Vãng Sanh Tịnh Độ Luận là bộ luận thâu tóm về ý nghĩa của ba bộ kinh trên, do Ngài Thế Thân (Vasubandhu) viết.
Trong thời đại Đông Tấn này, có những bộ kinh, luận quan trọng của Phật giáo được phiên dịch: -Ngài Cưu-ma-la-thập dịch Kinh Bát-nhã, Đại Trí Độ Luận, Trung luận. – Ngài Đàm-vô-sấm (Dharmarakasa) dịch Kinh Đại Bát Niết Bàn. -Ngài Giác Hiền dịch Kinh Hoa Nghiêm. 4.-Thời đại Nam – Bắc triều (420 – 589 ) Năm 420, Lưu Dụ, một tướng lãnh của Vương triều Đông Tấn ở Giang Nam, nổi lên cướp ngôi, lập nên nhà Tống ở Giang Nam, sử Tàu gọi là Lưu Tống. Trong khi đó, chính quyền Ngũ Hồ ở Giang Bắc thì suy yếu; lúc bấy giờ có Thát-bạt-Khuê thuộc giống rợ Tiên Ti Vào năm 445, Cái-Ngô nỗi loạn ở tỉnh Thiểm Tây, vua Thái-Võ-Đế thân chinh đi dẹp loạn. Khi tới Trường An, quân lính khám phá vũ khí cất dấu trong một cái chùa ở Tràng An, vua nghi ngờ các tăng sĩ ở chùa này thông đồng với Cái-Ngộ để làm loạn. Vua ra lệnh giết sạch các tăng sĩ này. Lại thêm quân lính còn khám phá ra nhiều chùa có chứa rượu, có chùa lại có các phòng ốc bí mật ở dưới địa đạo của chùa, các đại thần tâu vua rằng đây là nơi ăn chơi, truỵ lạc của Tăng sĩ với phụ nữthượng lưu. Do đó các Đại thần tâu với vua Thái-Võ-Đế rằng không những phải trừng phạt các Tăng sĩ ở Trường An mà còn phải trừng trịtoàn thể các Tăng sĩ ở toàn lãnh thổ. Đây là Pháp Nạn lần thứ nhất vào đời vua Thái Võ Đế của nhà Hậu Nguỵ. Cũng may, sau khi vua Thái Võ Đế băng hà, con là Văn-Thánh-Đế nối ngôi đã ra chiếu chỉ phục hưngPhật giáo. Vu-Văn-Giác khởi quân diệt vua Đế-Vĩ của nhà Bắc Tề vào năm 577, tự lên ngôi vua, đó là Chu-Hiếu-Mân-Đế. Vua kế vị là Minh-Đế. Vu-Văn-Hộ là em của Vu-Văn-Giác giết vua Minh -Đế rồi cũng tự lên ngôi. Sau đó Chu-Võ-Đế giết Hộ, cũng tự xưng Vua. Dưới thời vua Chu-Võ-Đế thế nước được chấn hưng nên trở nên hùng cường. Vua Chu-Võ-Đế bèn diệt nhà Bắc Tề để thống nhất phương Bắc vào năm 576, sử Tàu gọi là thời Bắc Chu. Sử Tàu coi hai vương triều trên đều thuộc chính thống, và gọi giai đoạn lịch sử này là thời đại Nam-Bắc triều. Pháp nạn lần thứ hai: Phật giáo và Đạo giáo đều bị phế bỏdo hai Đại thần là Vệ-Nguyên-Tung và Đạo sĩ Trương-Tân chủ trương, dưới đời vua Chu-Võ-Đế: Năm 567, Vệ-Nguyên-Trung dâng lên vua Chu-Võ-Đế một dự án: phá huỷ tất cả chùa chiền, rồi chỉ lập nên một ngôi chùa lớn với tên là “Bình Đẳng Viên Tự”. Chùa này sẽ là nơi quy tụ hàng vạn dân, Vua/Hoàng đế là Như Lai. Vua chưa thể quyết định ngay vì còn phải họp với các Đại thần, Cao tăng, Danh Nho, Đạo sĩ, Đại nhân; nhưng cũng chưa có quyết địnhdứt khoát. Năm 570, Vua lại tiếp tụctriệu tập một hội nghị nữa. Hội nghị đã xếp thứ bậc của 3 tôn giáo như sau : Nho giáo đứng ở bậc nhất, Đạo giáo ở bậc nhì và Phật giáo đứng ở bậc ba. Năm 574, lại có kỳ họp giữa các Cao Tăng và Đạo sĩ. Sau kỳ họp này vua Chu-Võ-Đế quyết định hạ chiếu chỉ phế bỏ cả hai đạo Phật giáo và Đạo giáo: chùa chiền bị phá huỷ, tượng Phật bị đập phá, tài sản của chùa bị tịch thu. Đã có 3.000.000 Tăng Ni phải hoàn tục, rất nhiều vị phải ẩn trốn nơi rừng sâu. Sau khi diệt xong nhà Bắc Tề, năm 577, vua Chu-Võ-Đế đã hạ lệnh phế bỏPhật giáo ở Bắc Tề. Năm 578, Vua Chu-Võ-Đế băng hà, con là Tuyên Đế lên ngôi. Năm 579, Vua Võ-Tuyên-Đế ra chiếu chỉ hạ lệnh phục hưngPhật giáo và Đạo giáo. Trong thời đại Nam-Bắc triều này, công việc phiên dịch và trước tác kinh sách Phật giáo đã rất thịnh đạt, mặc dầuPhật giáo đã trải quahai lần Pháp nạn. Ngài Bodhiruci (Bồ-đề-lưu-chi, 562 – 727) đến Trung Hoa từ Ấn độ. Ngài đã dịch nhiều kinh điển, chủ yếu là các bộ: Thập địa kinh luận, Phật danh kinh, Nhập Lăng-già kinh, Vô lượngthọ kinh luận, v. v… bộ luận: Ngài Bodhidharma (Bồ-đề-đạt-ma, ? – 535) đến Trung Hoa vào năm 520. Ngài là khai tổ của phái Thiền *Tư Tưởng Mạt Pháp: Trước tệ nạn trong cửa thiền nói trên, phong trào“Tư tưởngmạt pháp” nổi lên và được nhiều người hưởng ứng. Họ lên án gay gắt sự sa đoạ, truỵ lạc của tu sĩPhật giáo và tổ chức giáo đoàn. Họ lên án các Tăng sĩ tạo ra các điều dị đoan, tà đạo để kiếm lợi lạc từ người mê tín. Họ còn tiến xa hơn và cho rằng phần lớn hàng xuất gia vào thời họ đều là tội nhân trong cửa Phật, nên cần phải loại trừ những bọn tội nhân đó ra khỏi Phật Pháp, ra khỏi cửa thiền là hợp với ý muốn nguyên thuỷ của Đức Phật. Nói khác, họ chán ghét cảnh chùa chiền bị thế tục hoá. Nhầm để cảnh tỉnh các tín đồPhật giáo, phong trào “Tư tưởngmạt pháp” nhấn mạnh là đại chúngPhật giáo đang sống trong thời mạt pháp, họ chia lịch sửPhật giáo ra làm 3 giai đoạn: 1.Thời Chánh Pháp(正 法 ) là thời đại sau khi Đức Phật nhập Niết-bàn kéo dài tới 500 năm, giáo Pháp của Ngài vẫn còn tồn tại. 2.Thời Tượng Pháp (象法 ) hay Tượng giáo (象教) là thời kỳ bắt đầu sau khi thời Chánh Phápchấm dứt, kéo dài khoảng 1000 năm, giáo Pháp của Đức Phật vẫn còn tương tự với thời Chánh Pháp. 3.Thời Mạt Pháp (末 法 ) là thời kỳgiáo Pháp của Đức Phật đi đến chỗ suy vi, kéo dài khoảng 10.000 năm. Chúng ta đang sống vào thời Mạt Pháp. Phong trào “Tư tưởng Mạt Pháp” đề nghị cần có những vị cao tăngthạc đức, các cư sĩ , các tín đồtu hànhchân chính, đầy đủ đức độ cùng nhau chỉnh đốn những tệ nạn làm bại hoạiPhật Pháp, làm bại hoạicửa thiền; nên nghiêm khắc trong vấn đềthọ giới: cần phẩm chất đạo đức hơn là số lượng. Thêm vào đó, để việc bảo vệPhật Pháp được hiệu quả, cần đòi hỏi một sự phản tỉnh của Tăng sĩ, cư sĩ, Phật tử và đại chúng để cùng nhau tự chỉnh đốngiáo đoàn. Có 4 tông phái đã hưởng ứng phong trào “Tư TưởngMạt Pháp” mà ra đời để chấn hưngPhật giáo: 1.Tam giai giáo của Ngài Tín Hành. 2.Tân tam luận tông của Ngài Cát Tạngxuất hiện vào đời Tuỳ. 3.Tịnh độ giáo (phát triển) của Ngài Đạo Xước và Thiện Đạo 4.Hoa Nghiêm tông của Ngài Tôn Mật xuất hiện ở đời Đường. Từ đó Phật giáo được hưng thịnh trở lại. Cố Hoà Thượng Thích Thanh Kiểm đã nhận định: “Phật Pháp thịnh hay suy là do nơi người hoằng đạo, chứ đâu phải cục hạn ở thời kỳChánh Pháp hay Mạt Pháp.” Tình trạnggiáo đoànPhật giáo ở thời đại Nam-Bắc Triều (420 – 589) *5.- Thời đại nhà Tuỳ (589 – 618): -Năm 581, Dương Kiên, tể tướng nhà Bắc Chu, cướp ngôi vua Bắc Chu, tự lên ngôiHoàng Đế, lập nên nhà Tuỳ. Nhà Tuỳ đã hổ trợ Phật giáo, nên đạo Phật đã được phục hưng sau 2 lần Pháp nạn. Công việc phiên dịch và trước tác đã được nhiều Đại sưẤn độ và Tàu thực hiện rất tốt. Đặc biệt có Đại sư *6.-Thời đại nhà Đường (618 – 907): Vào đầu thế kỷ thứ 7, nhà Tuỳ suy nhược, nhiều cuộc nổi loạnchống lại triều đình ở khắp nơi. Năm 618 Đường quốc công Lý Quyên dẹp được các nhóm nổi loạn, chấm dứt nội chiến rồi đem quân tiến đánh Trường An, tiêu diệt nhà Tuỳ, tái thống nhất Trung Hoa, lên ngôihoàng đế, được tôn xưng là Đường Cao Tổ, lập nên nhà Đường, vẫn đóng đô ở Trường An. Sau một thời hưng thịnh thì nhà Đường đi vào mat vận (823 – 907): nội loạn nỗi lên. Các vua Võ Tôn/g, Hy Tôn/g, Chiêu Tôn/g đều do hoạn quan lập nên. Bọn hoạn quan coi vua như môn đệ, chúng giết hại kẻ hiền tài, Lần Pháp nạn thứ ba này là do sự xung đột giữa Đạo giáo và Phật giáo: Kể từ giữa đời Đường trở về sau, nhiều đại thần muốn duy trìĐạo giáo và phế bỏPhật giáo. Lại thêm giáo đoànPhật giáo bị suy thoái, nhiều tệ đoan xảy ra, một số Tăng Ni thì trục lợi, tham lam, chứa chấp tài sản, truỵ lạc. Năm 842, vua Đường-Võ-Tôn/g (841 – 847) nghe lờiĐạo sĩ Triệu Quang Chân nên ra lệnh thanh lọc giáo đoànPhật giáo. Vua ra lệnh các Tăng Ni nào không giữ giới luật của Phật thì bắt buộc phải hoàn tục, tài sản bị tịch thu. Năm 844, Vua Đường-Võ-Tôn/g tiến tớibiện pháp mạnh hơn: bắt phá huỷ các chùa nhỏ và Tăng Ni ở chùa này phải hoàn tục. Năm 845, vua hạ lệnh ở trong hai kinh thành Tràng An và Lạc Dương, mỗi nơi chỉ để lại 4 ngôi chùa và 30 vị Tăng Ni. Còn ở các Châu, các Quận thì mỗi nơi để lại một ngôi chùa và 20 Tăng Ni ở Châu lớn, 10 Tăng Ni ở Châu trung bình, 6 Tăng Ni ở Châu nhỏ. Những chùa khác đều bị tiêu huỷ hoặc bị sung công làm nơi hội họp cho công chúng, các Tăng Ni còn lại phải hoàn tục. Theo lịch sửPhật giáo Trung Hoa thì có 446.000 ngôi chùa lớn nhỏ bị phá huỷ, 260.000 Tăng Ni bị buộc phải hoàn tục. Năm 846, Đường-Võ-Tôn/g băng hà. Vua Đường-Tuyên Tôn/g lên nối ngôi, vua liền ra chiếu chỉ phục hưngPhật giáo. Trong kỳ Pháp nạn này, rất nhiều kinh điểnPhật giáo vừa bị thất lạc vừa bị thiêu đốt. Sau kỳ Pháp nạn này, Phật giáo bị suy vi, vận mệnh của nhà Đường cũng đi xuống rồi bị diệt vong. Vào thời vua Đường-Võ-Tôn/g, bọn hoạn quan chuyên quyền và tàn ác, ngay cả vua Võ-tôn/g cũng do bọn hoạn quan đưa lên, nên chúng ta có thể suy đoán rằng chắc bọn hoạn quan đã chủ mưu phá Phật. Nhà Đường trị vì được 290 năm, trải qua 20 đời vua. Đời vua cuối cùng là vua Ai Đế, Tướng quốc Toàn Trung đã ép vua Ai Đế nhường ngôi cho ông, ông lên ngôi là vua Thái Tổ nhà Hậu Lương năm 907. Nhận định về kỳ Pháp nạn này, cố Hòa Thượng Thích Thanh Kiểm đã dạy: “Đó cũng là một thức tỉnh cho những Phật tửchân chính biết nhận rõ sứ mạng cao cả Hoằng phápcủa mình, để đưa Phật giáo vào địa vịsẳn có của nó”. (Thích Thanh Kiểm, Lịch sửPhật giáo Trung Quốc, Saigon: Vạn Hạnh, 1965, tr. 184) Thời Đường Phật giáo rất hưng thịnh, tương tợ như thời Lý ở Việt Nam, chỉ trừ một lần Pháp nạn dưới thời Vào thời Đường, việc phiên dịch và trước tác các kinh sách Phật giáo rất khởi sắc. Đại sư Trung Hoa Huyền Trang là nhà đại phiên dịch, Ngài có nhiều tư tưởng mới mẻ, và đã đưa ra một lý thuyết về phiên dịchkinh điển đáng ghi nhớ. Thêm vào đó còn có 2 đại dịch giả như Ngài Nghĩa Tịnh và Bất Không. *Ngài Huyền Trang (玄奘,600 – 664): người Lạc Dương (tỉnh Hà Nam), họ Trần. Cha là quan đầu tỉnh đời Tuỳ Dạng Đế (trị vì 604 – 618). Ngài xuất gia lúc 13 tuổi, ở chùa Tịnh Độ. Ngài đi chu du nhiều nơi ở Trung Hoa để tìm thầy học đạo. Nhưng Ngài muốn nghiên cứusâu rộng về giáo nghĩa của đạo Phật nên Ngài quyết chí “Nhập TrúcCầu Pháp”. Năm 629, Ngài lên đường đi tới Ấn độ, trải qua rất nhiều gian nan và nguy hiểm. Ngài đã tới được chùa Nalanda (Na-lan-đà), đây là tu viện chính của Phật giáoĐại thừa/ Phật giáo Phát triển, nơi quy tụ nhiều cao tăng có kiến thứcuyên bác về đạo Phật, do Ngài Silabhadra (Giới Hiền) chỉ đạo. Huyền Trang đã xin làm Vua Đường Thái Tôn/g đón Ngài về , và thiết lậpViện Phiên Dịch, có tầm vóc quốc gia, ở chùa Từ Ân để Ngài phiên dịch các kinh, luật, luận. Ngài trông nom một Ban phiên dịch được tổ chức quy mô trong trật tự gồm Ngài Huyền Trang đã đưa ra lý thuyết về dịch thuật (theory of translation): theo Ngài có 5 trường hợp phải giữ nguyên âm thanh tiếng Phạn mà không dịch ra chữ Hán, đó là lý thuyết “ngũ chủng bất phiên” (五種不翻 ,theory of five kinds of untranslatable words): 1.-Những chữ có ý nghĩasâu xa, mầu nhiệm,bí mật thì không dịch. Ví dụ đà-la-ni (dharani), hay như các câu thần chú/chân ngôn (mantra, dharani) là ngôn ngữbí mật, là chân ngôn của chư Phật, của chư Bồ tát thì không dịch, mà chỉ phiên âm :Yết Đế Yết Đế Ba LaYết Đế Ba La Tăng Yết Đế Bồ Đề Tát-Bà-Ha (Gate Gate Pāragate Pārasaṃgate Bodhi Svāhā). 2.-Những chữ có nhiều nghĩa thì không thể dịch, bởi vì nếu dịch ra chữ Hán thì chỉ có một nghĩa còn các nghĩa khác thì bị mất nghĩa. Huyền Trang đã đưa ra ví dụ như chữ Bhagavat có nhiều nghĩa, nên chỉ phiên âm là Bạc-già-phạm. Bhagavat có những nghĩa sau đây: a.- bậc đã có nhiều dấu hiệu tốt lành, Thế Tôn; b.-bậc hàng phục được chúng ma; c.-bậc đã giải thoát khỏi mọi ràng buộc; d.-bậc đã thấu hiểu hoàn toàn “Tứ Diệu Đế” 3.-Không dịch những chữ mà Trung Hoa không có những vật tương đương, như địa danh, tên cây cối, thú vật không được biết ở Trung Hoa : -núi Lăng-già (núi Lanka, ở nước Tích Lan/Sri Lanka), -chùa Na-lan-đà (Nalanda),-cây đa-la (cây tala/ tara, có lá dùng để chép kinh điểnPhật giáongày xưa, người Tàu gọi ngắn là bối diệp (lá bối),-cây diêm-phù (cây Jambu, chỉ trồng ở Ấn độ, không có trồng ở Tàu),-chim ca-lăng-tần-già (chim karavinka). 4.- Không dịch các chữ mà các bản dịch cổ xưa đã phiên âm (untranslatable words had traditionally been transliterated, that is, transcribed phonetically). Ví dụ: A-nậu-đa-la tam-miệutam-bồ-đề (Anuttara Samyak Sambodhi), chữ này có nghĩa là giác ngộ tột đỉnh (Supreme enlightenment ), quả vị của Đức Phật; sau này 5.-Không dịch các chữ mà nó sẽ mất ý nghĩa đặc thù của nó nếu dịch ra chữ Tàu mà chỉ cần phiên âm. Ví dụ:- bát-nhã (prajna) thay vì dịch “trí tuệ”, – Niết-bàn (Nirvana). Ngài Huyền Trangviên tịch vào năm 664, thọ 65 tuổi. Vua Đường Cao Tôn (trị vì từ 649 dến 683) đã bải triều 3 ngày để làm lể quốc táng. Ngài Huyền Trang rất tinh thôngTam Tạng kinh điển(Luật tạng, Kinh tạng và Luận tạng) nên được tôn vinh là Tam Tạng Pháp Sư. Ngài Huyền Trang đã để lại một sự nghiệpphiên dịchkinh điểnPhật giáo thật là đồ sộ cho Phật giáo Trung Hoa. Trong số đó có những bộ kinh chủ yếu như sau: –Đại bát-nhã ba-la-mật-đa kinh, – Bát-nhã ba-la mật-đa tâm kinh,-Bồ tát giới bảnDu già sư địa luận của Ngài Di-lặc (Maitreya),-Đại thừa A-tỳ-đạt-ma tập luận và Nhiếp đại thừa luận của Ngài Vô Trước (Asanga),- Duy thức nhị thập tụng, – Đại thừa bách pháp minh môn luận, – Đại thừa ngũ uẩn luận, – Câu xá luận của Ngài Thế Thân (Vasubandhu), -Nhân minh chínhlý môn luận bản của Ngài Trần na (Dignaga), vân.. vân … Thêm vào đó, Ngài Huyền Trang còn soạn bộ “Đại Đường Tây Vực Ký” ghi lại du ký về phía Tây nước Trung Hoa trong những ngày Huyền Trang “nhập Trúc cầu Pháp”, sách này ghi chép lại hành trình đi học đạo Phật, tình trạngtôn giáo, địa lý, lịch sử và phong tục của Ấn độ lúc đương thời. Đây là một sử liệu rất có giá trịcho đến ngày nay. *Pháp Tướng Tông: Tại Tràng An, Ngài Huyền Trang đã sáng lậpPháp Tướng Tông( 法相宗), một biến dạng kiểu Trung Hoa của Duy Thức Tông ( 唯識宗 ) hay Du-già-hành tông (Srt. Yogacarin) của Ấn độ. Tông phái này chú trọng việc hành trì Du-già (Srt. Yoga), quán tưởngthiền định các pháp đều do tâm thức mà biến hiện, không có một pháp nào ngoài tâm thức mà có, nếu ngộ được pháp quán này thì chứng ngộ được chân lý của Duy thức. Tương truyền rằng, ở Ấn độ, Du-già-hành tông là do Bồ-tát Di-lặc (Maitreya) khởi xướng, rồi hai anh em Đại sưVô Trước (Asanga) và Thế Thân (Vasabandhu) phát triển. Duy thức họcphân chia các hiện tượng ra làm 100 pháp/ một trăm loại (Srt. Dharma). Tất cả mọi hiện tượng mà con người cảm nhận được chỉ là do thức/ duy thức (only mind). Tông phái này căn cứ vào các bộ kinh luận như sau: -Giải thâm mật kinh (Srt. Zsandhinirmocana Sutra), -Du-già sư địa luận (Yogacarabhumi Sastra), – Câu-xá luận (Abhidharma kosa bhasya), -Duy thức tam thập tụng (Srt. Trimsatika vijnaptimatrata karika), – Thành duy thức luận v.v… *Ngài Nghĩa Tịnh (635 – 713): Ngài sinh năm 635, người Tế Châu (tỉnh Sơn Đông, bây giờ là tỉnh Hà Bắc), họ Trương. Ngài xuất gia hồi còn niên thiếu. Ngài cũng có chí nguyện “Nhập TrúcCầu Pháp”. Ngài đã đi theocon đường biển: ra khơi ở hải cảng thuộc tỉnh Quảng Châu, đi qua Nam Dương rồi tới Ấn độ. Ngài chu du khắp nước Ấn độ để tầm sư học đạo trong 20 năm mới trở lạiẤn độ. Ngài thỉnh rất nhiều kinh điển nguyên bản tiếng Phạn. Ngài dịch rất nhiều kinh điển của tông pháiHữu Bộ như: – Căn bản thuyết Nhất Thiết Hữu Bộ Tỳ-nại-da, –Di Lặchạ sinhthành Phật, – Đại Khổng Tước Vương Chú Kinh v. v… Ngoài việc phiên dịchkinh điển, Ngài đã biên soạn hai bộ du ký: – Đại Đường Cầu Pháp CaoTăng Truyện, – Nam Hải Ký Quy Truyện. Hai quyển sách này chứa đựng tài liệulịch sử rất có giá trị, đã ghi lại tình hìnhPhật giáo và tình hình các tiểu quốc ở Ấn độ vào thời đó. Ngài Nghĩa Tịnhviên tịch vào năm 713. Điểm đáng ghi nhận có 3 bộ du ký của ba Đại sư Trung Hoa sau đây đã chứa đựng nhiều sử liệu rất quan trọng: 1.- Phật Quốc ký của Ngài Pháp Hiển, 2. Đại Đường Tây Vực Ký của Ngài Huyền Trang/ Tam Tạng Pháp Sư, 3. Nam Hải Ký Quy Truyện của Ngài Nghĩa Tịnh. Bắt đầu từ triều đại nhà Đường (618 – 907), các Đại sưẤn độ và Trung Hoa đã dịch hết Tam Tạng( 三 藏 , Srt. Tripitaka, Pa. Tipitaka) là ba phần cốt tuỷ của kinh sách Phật giáo, gồm có:Kinh tạng (經藏 , Srt. Sutra Pitaka, Pa.Sutta Pitaka ), Luật tạng (律藏 , Srt. & Pa. Viyana Pitaka), Luận tạng ( 論藏 , Srt. Abhidharma Pitaka, Pa.Abhidhamma Pitaka). Sau đó các Đại sư còn hoàn thành “Đại Tạng Kinh” (大藏經 , Ta-tsang-ching, Av. Great Storehouse Scripture) . “Đại Tạng Kinh” tiếng Hán là tổng hợp tất cả Tam Tạng kinh điểnPhật giáo gồm: Kinh, Luật, Luận đã được dịch ra chữ Hán, là phần chính văn và là trọng tâm của bộ Đại Tạng Kinh; lại còn có các sách chú sớ, các luận, các giải thích, các du ký, ký sự v.v…Cụm từ “Đại Tạng Kinh” vốn không thấy xuất hiện trong các kinh sách Phật giáo ở Ấn độ, chỉ thấy xuất hiện ở Trung Hoa kể từ đời Đường trở về sau. *Thiền tông ( 禪 宗) với “Pháp Bảo Đàn Kinh” [法 寶 壇 經 ,PlatformSutra of the Sixth Patriarch)]của Lục tổ Huệ Năng: Pháp Bảo Đàn Kinh là cuốn kinh do Đại sư Trung hoa Huệ Năng giảng, không phải cuốn kinh đem đến từ Ấn độ. Thiền tông là một đặc trưng của sự phát triển Phật giáo ở Trung Hoa. Vị sơ tổ của thiền tông Trung Hoa là Ngài Bồ-đề-đạt-ma (Bodhidharma, ? – 535) đến Trung hoa từ năm 520 vào đời vua Lương Võ Đế(502 – 549), tổ thứ hai là Tuệ Khả, tổ thứ ba là Tăng Xán, tổ thứ tư là Đạo Tín. Thiền vừa áp dụngphương pháp tọa định, vừa dùng trí tuệ tập trung tư tưởng vào một đối tượng để quan sát, tư duy để thể nhập vào tâm thanh tịnh, ngộ nhậpPhật tánh. Đến đời Đường (618 – 907) thì Thiền tông truyền đến vị tổ thứ năm là Hoằng Nhẫn (弘 忍, 602 – 675). Ngũ tổHoằng Nhẫn có rất nhiều đệ tử mà trong đó có hai Ngài Thần Tú và Huệ Năng là được xếp vào bậc tuấn kiệt. Hai vị này là đại biểu của Thiền tông đời Đường với hai khuynh hướng tu hành khác nhau: 1.- Thần Tú( 神秀 , 606 – 706): Trước khi ngũ tổHoằng Nhẫnquyết định trao truyền tâm ấn, Thần Tú đã trình bài kệ:
身 是 菩 提 樹 心 如 明 鏡 臺 時 時 勤 拂 拭 Thân thị bồ-đề thụ,
dịch: Thân là cây bồ đề, Ngài Thần Tú đã chủ trương phương pháp “Thật tu tiệm ngộ”: ngài chấp nhận có tâm sinh diệt nên hành giả phải cố gắng lau chùi cái tâm sinh diệt này để tâm được sáng tỏ mà giác ngộ.Thần Tú đi về phương Bắc, gọi là Bắc Thiền, lấy hai kinh thành Tràng An và Lạc Dương làm trung tâm để truyền bá thiền tiệm tu. 2. Huệ Năng ( 慧能 ,638 – 713): mồ côi cha mẹ từ thưở nhỏ, không có cơ hội đi học nên không biết chữ, sống bằng nghề bán củi trong chợ. Nhân một hôm đi ngang qua chùa, lắng nghe tiếng tụng kinh Kim Cang/Cương[ đầy đủ là Kim cang (cương) bát-nhã-ba-la-mật-đakinh ( 金剛般若波羅密多經, Srt.Vajracchedikā-prajñāpāramitā-sūtra) ] đến câu :”Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm” (應 無 所 住 而 生 其 心 , Không trụ vào đâu cả thì cái tâm (giác ngộ) mới xuất hiện, Av.Give rise to a mind that isnot based on anything) thì được giác ngộ. Nên Ngài liền Sau khi nghe bài kệ của Thần Tú, Huệ Năng liền nhờ người viết lên vách bài kệ của mình vì Ngài không biết chữ: 菩 提 本 無 樹 本 來 無 一 物 何 處 惹 塵 埃 Bồ đềbản vô thụ Dịch: Sau khi đọc xong bài kệ này, Ngài ngũ tổHoằng Nhẫn thấy rõ căn tánhsiêu việt của Huệ Năng nên đã Lục tổ Huệ Năng đi thuyết pháp luôn luôn có một người đệ tử là sư Pháp Hảiđi theo để ghi chép các lời giảng của mình, vì Lục tổ không biết chữ. Sư Pháp Hải đã đúc kết các lời giảng của Huệ Năng thành bộ sách “Tôn Bảo”, sau này được sửa tựa lại là “Pháp Bảo Đàn Kinh”. Kinh Pháp Bảo Đàn là một kinh văn thiền đã được sáng tác ở Trung Hoa vào khoảng giữa thế kỷ thứ 8 và thế kỷ thứ 13. Tư tưởngThiền học của Huệ Năngđược Ngài giảng dạy trong “Pháp Bảo Đàn Kinh”: Theo Ngài thì hành giả phải bỏ hết ngôn ngữvăn tự, xa lìa những lý giải, hành giảcần phảithấu triệttâm nguyên, an trí vào trí tuệ 3.-“Thiền ở Trung Hoa là sự kết hợp giữa tư tưởngPhật giáo với tư tưởng Lão, Trang và tư tưởngNho gia: “Bồ-đề-đạt-ma đã đặt nền tảng triết lý cho Thiền tông:
“Giáo ngoại biệt truyền, Bất lập văn tự,
dịch: Việc truyền bá (đạo lý) không lệ thuộc vào kinh điển, “Quan niệm “giáo ngoại biệt truyền, bất lập văn tự“ là một bước tiến xa hơn của quan niệm “bất ngôn chi giáo” 知 者 不 言 “Tri giả bất ngôn, dịch: “Biết thì không nói, Từ đó, Lão học đưa ra khái niệm về Đạo, một nguyên lý tuyệt đốibất khả tư nghị. Bất khả tư nghị có nghĩa là không thể nào dùng lý trí mà suy xét, và không thể nào dùng lời nói mà luận bàn được: Quan niệmđốn ngộ, là quan niệm cho rằng hành giả có thể đạt được Phật tính trong chốc lát, và ở ngay trong cõi đời hiện tại này, có thể là phản ánh của tư tưởngNho gia khi cho rằng ai ai cũng có thể trở thành vua Nghiêu, vua Thuấn miễn làđạt được những đức độ đáng tôn kính. Thiền chủ trương “bất lập văn tự”, nói như thế nhưng mà không phải như thế đâu. Ngày nay các sách vở viết về Thiền thật là vô số kể với nhiều ngôn ngữ khác nhau ở trên thế giới. Thiền tông được truyền qua các nước Nhật Bản, Đại Hàn, Việt Nam v. v… Kể từ giữa thế kỷ thứ 20, Thiền tông được hoằng truyền sang Tây phương: Âu Châu, Úc Châu, Bắc Mỹ v.v… Ngày nay văn hoá Thiền đã ảnh hưởng đến nhiều nền văn hoá trên thế giới: *Mật giáo truyền đến Trung Hoa : Vào thời Đường, 3 vị Đại sưẤn độ đã đem Mật giáo truyền đến Trung Hoa là: Ngài Thiện Vô Uý cùng hợp tác với Đại sư Trung HoaNhất Hạnh (638 – 727) dịch bộ Đại NhậtKinh, sau đó Ngài Nhất Hạnh còn soạn luận sớ chú thích bộ Đại Nhật Kinh và dịch nhiều kinh điển của Mật giáo. Ngài Bất Không Kim Cương đã phiên dịch nhiều kinh điển của Mật giáo, trong đó có 2 bộ thánh điểncăn bản của Mật giáo là Kim Cương Đính Kinh và Phát Bồ Đề tâm luận. Vua Tắc Thiên Võ Hậu rất tôn sùngMật giáo. Năm 690,Vua ra lệnh xây cất chùa ở mỗi Châu trong nước, lấy tên là Trung Hưng Tự; còn ở hai Kinh thành Lạc Dương và Tràng An thì lấy tên là Đại Vân Kinh Tự. Nữ hoàng Võ Tắc Thiên còn đặt một đạo tràng ở trong cung đình và thỉnh Ngài Bất Không Kim Cương tới tu phép Mật giáo, hằng ngày cầu cho quốc thái dân an. Phật giáo Trung Hoa đến cuối đời Đường đã có 14 tông phái được thành lập: Luật tông, Tịnh độ tông, Thiền tông, Pháp tướng tông, Mật tông, Thiên Thai tông, Hoa Nghiêm tông, Tam Luận tông, Câu Xá Tông, Thành Thật tông, Niết Bàn tông, Địa Tạng tông, Nhiếp Luận tông, Tỳ Đàm tông. Sau này, Niết Bàn tông nhập với Thiên Thai Tông, Địa Luận tông nhập với Hoa Nghiêm Tông, Nhiếp Luận tông nhập với Pháp Tướng tông, Tỳ Đàm tông nhập với Câu Xá tông. Nên chỉ còn có 10 tông pháiPhật giáo ở Trung Hoa: 1. Luật tông, 2. Tịnh Độ tông, 3.Thiền tông, 4. Pháp Tướng tông, 5. Mật tông, 6. Thiên Thai tông, 7. Hoa Nghiêm tông, 8. Tam Luận tông, 9. Câu Xá tông, 10. Thành Thật tông. *Luật tôngchủ trương hành trìgiới luật, nhưng mà tông phái nào cũng đều hành trìgiới luật chứ không phải chỉ có Luật tông, nên dần dầnLuật tông đã hòa nhập vào các tông phái khác nên tông này không còn tồn tại. Mỗi tông phái đều có những đặc điểm riêng, nhưng luôn luôn nương tựa vào giáo pháp của Đức Phật Thích-ca. Mỗi tông phái đều có tôn chỉ riêng, và cách thực hành, tu tập riêng, nhưng đều hướng đến một mục đích chung là đi tới chỗ giác ngộ, là thể nhập vào chân như. Tuỳ theo trình độtrí thức, khả năng và sở thích của mình, hành giả sẽ chọn lựa tông phái nào thích hợp với mình để tu tập, hành trì. Tông phái nào, con đường nào rồi cuối cùng cũng đi tới giải thoát cả. *7.- Thời Ngũ Đại & Thập Quốc ( Five Dynasties & Ten Kingdoms, 907 – 960) –Ngũ Đại: Năm 907, Chu Ôn, một lãnh chúa, tiếm ngôi nhà Đường, lập nên nhà Hậu Lương (907 – 923), một trong 5 triều đại ngắn ngủi kế tiếp nhau thống trị phía Bắc Trung Hoa. Bốn triều đạikế tiếp là: Hậu Đường (923 – 936), Hậu Tấn (936 – 946), Hậu Hán (947 – 950), Hậu Chu (951 – 960). Sử Tàu gọi là đời Ngũ Đại. Pháp nạn lần thứ tư dưới thời vua Chu-Thế-Tôn/g: Nhà Hậu Hán truyền ngôi được hai đời thì quan Khu mật sứ là Quách Uy tiếm ngôi, đó là vua Thái Tổ nhà Hậu Chu. Con nuôi của Thái Tổ là vua Chu Thế Tôn/g nối ngôi. Vua Thế Tông băng hà, con là Cung Đế nối ngôi mới có 7 tuổi. Túc vệ tướng Triệu Khuông Dẫn được các tướng sĩ tôn lên làm vua, đó là vua Thái Tổ nhà Tống. Nhà Chu trị vì được 10 năm, trải qua 3 đời vua. Vua Chu Thái Tổ rất tôn kínhđạo Phật. Nhưng vua Chu Thế Tôn/g thì không thích đạo Phật. Năm 955, vua Chu Thế Tôn/g ra lệnh phá bỏ các chùa chiền khắp nơi, tông cộng có 3356 ngôi chùa, tịch thâutượng Phật bằng đồng và các chuông đồng và các đồ thờ cúng bằng đồng ở trong các chùa bị thiêu huỷ để đem đúc thành tiền. Các Tăng Ni ở các chùa này thì hoàn tục. Tính tới đây, Phật giáo Trung Hoa đã trãi qua 4 lần Pháp nạn. Lịch sửPhật giáo Trung Hoa có câu: “Tam Võ, nhất Tôn (Chu) Pháp nạn” ; tam Võ gồm có Võ Đế thời Bắc Nguỵ, Võ Đế thời Bắc Chu, Võ Tôn/g thời Đường; nhất Tôn (hay Chu) là Chu-Thế-Tôn/g nhà Hậu Chu. Tính tới cuối thời Mãn Thanh thì Phật giáo Trung Hoa còn trải quamột lần pháp nạn nữa vào năm 1850, dưới thời loạn tướng Hồng Tú Toàn (1812 – 1864). Gần đây, khi Đại chiến thế giới lần thứ 2 bùng nổ thì Phật giáo Nhật Bản đã ủng hộChủ Nghĩa Quân Phiệt với chiêu bài Đại Đông Á của Nhật Bản, nên các chùa chiền đã tích cực gom góp các chuông đồng, các Phật cụ bằng đồng để đúc súng đạn. –Thập Quốc: Trong khi đó thì ở phía Nam, các lãnh chúa tự hùng cứ vùng đất của mình, họ độc lậpvới nhau mà dựng thành 10 nước nhỏ, sử Tàu gọi là đời Thập Quốc: 1.Ngô, 2.Tiền Thục, 3. Hậu Thục, 4.Ngô Việt, 5. Nam Đường, 6. Mân, 7.Sở, 8. Nam Hán, 9. Nam Bình, 10. Bắc Hàn. Việc phiên dịchkinh điển không có gì đặc sắc trong thời đại này. Chỉ có lần Pháp Nạn vào thời nhà Hậu Chu như đã trình bày ở trên. *8.-Thời đại nhà Tống (960 – 1280): -Năm 960, Triệu Khuông Dẩn, vị tướng phụ tráchan ninh nơi cung cấm ở Thủ Đô, phế bỏ vua Cung Đế của nhà Hậu Chu ở phương Bắc, tự lên ngôihoàng đế, đóng đô ở Khai Phong (tỉnh Hà Nam ngày nay), chấm dứt thời Ngũ Đại. Sử Tàu gọi là nhà Bắc Tống. -Năm 1127, quân Kim đánh chiếm thủ đô Khai Phong bắt vua Bắc Tống là Khâm Tông đem về giam ở nước Kim, thống trị toàn vùng Hoa Bắc, chấm dứt vương triều Bắc Tống. -Triệu Cấu, một hoàng tộc của nhà Tống, bèn đem quân xuống vùng Hoa Nam, tự xưng đế, đóng đô ở Lâm An (Hàng Châu ngày nay). Sử Tàu gọi là nhà Nam Tống. Triều đình Nam Tống kéo dài tới năm 1280. Vào đời Tống, Phật giáo được phục hưng và phát triển rực rở. Rất nhiều đại sưẤn độ và Trung Hoa đã tiếp tụcphiên dịch các bộ kinh điển phụ thuộc, bởi vì các bộ kinh điển trọng yếu đã được dịch từ đời Đường trở về trước. Năm 980, vua Tống Thái Tông cho xây “Dịch Kinh Viện” ở trong khuôn viên chùa “Thái Bình Hưng Quốc” ở tại kinh đô Khai Phong (tỉnh Hà Nam ngày nay). Vua Thái tổ nhà Tống hết lòngbảo trợPhật giáo trong việc khắc ván in bộ Đại Tạng Kinh được 1.000 quyển; một bộ Mục LụcKinh Điển cũng được khắc ván ấn hành lần đầu tiên. Việc khắc ván (khắc chữ ngược trên bản gỗ) để in kinh sách Phật giáo là một bước tiến trong kỹ thuật ấn loát rất to lớn trong lịch sửấn loát của nhân loại. *9.-Phật giáo ở nước Liêu và nước Kim: 9.a.- Phật giáo đời nhà Liêu (907 – 1124) : Da-luật-bảo-cơ, người thuộc dân tộc Khế -Đan, đã liên kết được các bộ tộc Khế Đan, rồi tự xưng Hoàng đế năm 907, đóng đô ở Lâm Hoàng (thuộc Mãn Châu). Vị vua kế nghiệp ông là Thái Tôn đã đem quân tràn xuống phương Nam, diệt nhà Hậu Tấn, thành lập nhà Liêu, giáp ranh phía Bắc của nhà Tống. Lãnh thổ của nước Liêu là vùng Mãn Châu ngày nay. Về sau, nhà Kim của dân tộc du mục Nữ Chân đã liên minh với nhà Tống tiêu diệt được nước Liêu năm 1124. Nhà Liêu trị vì được 219 năm với 9 đời vua. Nhà Liêu tôn sùngPhật giáo, nên Phật giáo được thịnh đạt. Triều đình nhà Liêu đã hổ trợ Phật giáo, cho tiếp tục khắc kinh, đặc biệt là việc khắc 4 bộ kinh lớn vào vách đá: Hoa Nghiêm, Bát Nhã, Bảo Tích và Niết Bàn. 9.b.-Phật giáo đời nhà Kim (1115 – 1234): dân tộc du mục Nữ Chân phụ thuộc vào nhà Liêu, cũng ở vùng Mãn Châu. Về sau, thừa cơ hội nhà Liêu suy vi, A-cốt-Đã ,một người thuộc dân tộc Nữ Chân, đứng lên tự xưng Hoàng đế, thành lập nhà Kim, đóng đô ở Hội Ninh (thuộc tỉnh Cát Lâm). Năm 1125, nhà Kim liên minh với nhà Tống tiến đánh và tiêu diệt nhà Liêu, lãnh thổ của nhà Kim ở phía Bắc nước Tống. Về sau, thấy nhà Tống suy vi, nhà Kim tiến đánh về phía Nam và chiếm được Kinh đô Biện Kinh của nhà Tống, nhà Kim dời Kinh đô về Yến Kinh (Bắc Kinh ngày nay). Nhà Tống buộc phải lui về phía Nam, sử Tàu gọi là Nam Tống. Sau cùng, Mông-cổ liên minh với Nam Tống tiến đánh và tiêu diệt nhà Kim vào năm 1234. Nhà Kim trị vì được 120 năm, cả thảy có 10 đời vua. Triều đình nhà Kim cũng tôn sùng và bảo hộPhật giáo. Tỳ-kheo Ni Thối-Pháp-Chân ở tỉnh Sơn Tây đã phát nguyệnviệc khắc ván Đại Tạng Kinh với sự cúng dường tiền phí tổn của dân chúng địa phương, bộ này đã căn cứ vàoĐại Tạng Kinh của nhà Tống. Việc khắc ván Đại Tạng Kinh này là một việc làm vĩ đại: không có sự bảo trợ của triều đình, Ni và phật tử đã tự túc mọi chi phí, công việc khắc ván kéo dài tới 30 năm. *10.-Thời đại nhà Nguyên(1279 – 1367) : *1.- Mông cổ: nguyên là một trong 20 bộ lạc Thất vi vào đời Đường, ở về phía Tây Bắc Trung Hoa, tự xưng là giống Đạt-đát. Người Mông cổ cuỡi ngựa và bắn tên rất tài, chuyên nghề săn bắn, sống đời sốngdu mục. Hãn ( 汗) là tiếng Hán Việt phiên âm từ chữ Khan của người Mông cổ (Mongol). Hãn (khan) là danh vị của thủ lãnh người Mông cổ, có nghĩa là người đứng đầu, là thủ lãnh. Đại Hãn (大汗 , Great Khan) để chỉ thủ lãnh tối cao tức là Hoàng đế, là nhà Vua. Người Tàu còn phiên âm tiếng Khagan là Khả Hãn ( 可汗 ) có cùng nghĩa với Đại Hãn, tức là “Hãn của các Hãn”, hay là lãnh tụ tối cao: là Hoàng đế, là Vua. Trong sách Tàu, có khi họ dùng từ képHãn Vương (汗王 ) hay Vương Hãn (王 汗 ) ; Vương nghĩa là vua, Hãn tiếng phiên âm cũng nghĩa là vua, từ kép Vương Hãn có ý nhấn mạnh và chỉ rõ là Vua Mông cổ. *2.-Thành-Cát-Tư-Hãn(成吉思汗, tiếng Mông cổ là Chinghis /Gengis Khan , 1162 – 1227): ông có tên là Thiết Mộc Chân ( Temujin) sinh năm 1162, người của gia tộc Bột-nhi-chỉ-cân (Borjigin). Cha là Dã-tốc-cai (Yesukhei), một thủ lãnh của bộ tộc Khất Nham (Kiyad). Mẹ là Ha-ngạch-hôn (Hoelum) thuộc bộ lạc Oát-lặc-hốt-nột (Olkhunut). *3.a.-Mông cổ liên minh quân sự với Tống để tiêu diệt nước Kim của dân tộc du mục Nữ Chân: Năm 1211, Mông cổ sai sứ đến xin nhà Tống liên minh quân sự để đánh nhà Kim. Triều thần nhà Tống muốn thừa dịp này để diệt nhà Kim, vừa để rửa nhục vừa để lấy lại phần đất ở miền Bắc. Trong triều đình duy chỉ có vị Tướng lãnh là Triệu Phạm nhắc lại việc trước đây nhà tống đã liên minh quân sự với nhà Kim để diệt nhà Liêu, sau khi diệt Liêu, nhà Tống bị nhà Kim hãm hại và đánh chiếm cả miền Bắc nước Tống; vị Tướng quân này lo ngại Mông cổ sẽ lập lại việc này đối với Tống sau khi thắng Kim. Nhưng vua Tống là Lý Tông không nghe, nên đã liên hiệp quân sự với Mông cổ đi đánh nhà Kim. Sau khi chiến thắng nhà Kim, Thành-Cát-Tư –Hãn đã để lại các tướng giỏi để trấn giữ nước Kim mà không giao lại cho nhà Tống. Đại Hãn rút về Mông cổ, và đem theo rất nhiều chiến lợi phẩm. Năm 1219, Mông cổ tiến đánh và tiêu diệt Đế quốc Hồi giáo Khwarezm. Năm 1227, Thành Cát Tư Hãn băng hà, thọ được 66 tuổi, trước khi chết ông đã căn dặn không được phát tang để giữ bí mật. Năm 1229, theo kết quả của hội nghị Kurultai, diễn ra sau khi Thành Cát Tư Hãn chết, con trai là Oa-Khoát-Đài (窝阔台, Ogodei, khoảng 1186 – 1241) được bầu làm Đại Hãn lên kế vị, ông là Đại Hãn thứ hai của Đế Quốc Mông cổ. Năm 1241, Oa Khoát Đại chết. Triều đình đã xảy ra nhiều tranh chấp về quyền bính. Đến năm 1246, Quý Do (貴由,Güyük, 1206 – 1248) lên làm Đại Hãn thứ ba của Đế quốc Mông cổ, trị vì từ 1246 – 2148. Sau cái chết của Quý Do, triều đình lại tranh chấp quyền bính nữa. Năm 1260, Hốt-Tất-Liệt ( 忽 必 烈 , Khubilai/ Kublai, 1215 sanh ở Mông cổ – 1294 chết ở Ấn độ) tự lên làm Đại Hãn thứ năm của Đế quốc Mông Cổ sau khi anh trai Mộng Kha chết. Ông trị vì từ năm 1260 đến 1294. Năm 1264, Vua Hốt -Tất-Liệt dời đô về Yên Kinh (Bắc Kinh ngày nay). Năm 1271, ông đổi quốc hiệu là Nguyên ( 元 ), thành lậptriều đại Nguyên/Nguyên triều (元 朝 ). Ông là Đại Đế đầu tiên của triều nguyên. *3.b.–Mông cổ đánh Nam Tống, và tiêu diệt nhà Tống: Không nghe lờican gián của vị Tướng quân ở trong triều là Triệu Phạm, Vua Tống là Lý Tông đã tính sai nước cờ khi bằng lòng liên minh quân sự với Mông cổ để đánh Kim trước đây. Mông cổ không những đã thôn tính nhà Kim mà còn muốn thôn tính luôn nhà Nam Tống. Năm 1274 và 1281, hai lần Đại Hãn Hốt-Tất-Liệt đem quân vượt biển với trên 600 chiến thuyền để tấn công Nhật Bản, nhưng không thắng nỗi Nhật. Năm 1294, Vua Hốt-Tất-Liệt chết tại Ấn độ, ở tuổi 79. Sau khi Vua Hốt-Tất-Liệt qua đời, đã có 10 vị vua kế tiếpkế vị. Triều chính nhà Nguyên rối loạn, nhiều nhóm tranh giành quyền bính làm nhà Nguyên suy yếudần dần. Đến đời vua Thuận Đế thì nhà Nguyên đi tới chỗ diệt vong: Vua thì hoang dâm vô độ, tài chánh công bị khủng hoảng, triều đình in thêm tiền giấy quá nhiều, dân chúng không còn tín nhiệm vào đồng bạc, vật giá leo thang quá độ. Trong khi người Hán thì nghèo khổ, trộm cướp nổi lên khắp nơi, thì trong triều đình người Mông cổ sống xa hoa. Nhiều cuộc khởi nghĩa nổi lên với chánh nghĩa “Phản Mông Hưng Hán”. Năm 1368, Triều đình nhà Nguyên phải di tản về quê hương Mông cổ của mình, sử Tàu gọi là Bắc Nguyên, trước sức chiến đấu dũng mạnh của lực lượng khởi nghĩa người Hán do Chu Nguyên Chương lãnh đạo, Đế Quốc Mông Cổ bị tan rã. Vào năm 1635, dân tộc du mục Nữ Chân ở Mãn Châu đã tiêu diệt tàn dư của triều Bắc Nguyên. *-*-* Vài nhận xét về triều Nguyên: – Từ Đại Hãn Thành-Cát-Tư-Hãn đến Đại Hãn Hốt-Tất-Liệt và các hậu duệ, Đế Quốc Mông Cổ (Mongol Empire) đã có một lãnh thổ rộng lớn với diện tích rộng gắp đôi Đế Quốc La Mã và Đế Quốc Khalip Hồi giáobao gồm: nước Mông cổ, nước Trung Hoa, một phần đất của Nga, một phần đất của Triều Tiên, Tây Tạng, các quốc giaHồi giáo như Iraq, Iran, Tiểu Á; Mông cổ tuy chiếm các nước Đông Âu chỉ có một thời gian ngắn như Poland, Hungary nhưng đã làm chấn động Âu châu. -Trước vó ngựa ngộp trời của đoàn quân viễn chinh Mông Cổ đang tiến đánh các nước Đông Âu, Giáo Hoàng Innocent IV đã gởi bức thư Cum non solum đề ngày 13 tháng 3 năm 1245 đến Đại đế Ogedei /Đại hãn Oa-Khoát-Đài để yêu cầu người Mông Cổ hãy ngưng cuộc tấn công vào lãnh thổ của các nước theo đạo Cơ đốc giáo và những quốc gia khác ở Âu Châu, Giáo Hoàng Innocent IV cũng nhấn mạnh rằng người Mông Cổ phải lưu ý đến điều này khi họ có những ý định tấn công Âu Châu trong tương lai. Thật ra Đức Giáo Hoàng đã gởi một cảnh báo về một vùng đất mà người Mông Cổ chưa chiếm đóng, người Mông Cổ chỉ mới chiếm Đông Âu. Giáo Hoàng đã cử một Đại thần (Papal legate) của mình đem bức thư này giao tới tay Ogedei Khan/ Đại Hãn Oa-Khoát Đài: thầy tu dòng Phanxicô (Franciscan friar) người Ý 65 tuổi là Giovanni da Pian del Carpine (1180 – 1252) tên tiếng Anh là John of Plano Carpini đã cùng với vài tu sĩ tháp tùng, trong đó có cả thông dịch viên. Đây là một phái đoànchính thức của Giáo Hội, có sứ mạng để phản kháng việc xâm lăng các vùng đất Cơ đốc giáo của người Mông cổ, phái đoàn còn có sứ mạng thu thập tin tức về quân đội Mông Cổ và những dự định của họ trong tương lai. Phái đoàn này rời khỏi Lyon vào ngày 16 tháng 4 năm 1245, sau 106 ngày , họ vượt được khoảng đường 5.000 km, và đã tới được Thủ đô Karakorum của Đế Quốc Mông Cổ. Tới đây họ mới biết tin Ogedei Khan/ Đại Hãn Oa-Khoát-Đài đã qua đời gần 4 năm. Ngày 24 tháng 8 năm 1246, phái đoàn này đã tham dựHội đồng của Đế Quốc Mông Cổ bầu người kế vị là Guyuk Khan/ Đại Hãn Quý Do (1206 – 1248). Vào tháng 11 năm 1246, Đại Hãn Guyuk/ Quý Do quyết địnhđình chỉ cuộc viễn chinh tấn công Âu Châu, sau đó Đại Hãn đã trả lời thư của Giáo Hoàng. Bức thư của Đại Hãn được viết bằng 3 thứ tiếng: Mongol, Arabic và Latin với con dấu của Đế Quốc Mông Cổ. Đại Hãn Guyuk đã từ chối chuyện cải đạo sang Cơ đốc giáo, và nghĩ rằng tốt hơn hết là Giáo Hoàng và các nhà thống trị các nước ở Âu Châu phải đến gặp Đại Hãn, và phải tuyên thệthần phục Đế Quốc Mông Cổ. Bức thư đã vắn tắt khẳng định một cách hống hách “ Triều đình Đế Quốc Mông Cổ như là một tai họa của Thượng đế/Chúa trời. ( It was a brief imperious assertion of the Mongol Emperor’s office as the scourge of God. – Nguồn: internet) Kể từ thập niên 1250, đã có rất nhiều phái đoàntruyền giáo của Thiên Chúa giáo, Cơ đốc giáo đến Mông Cổ để giảng đạo Chúa, và với sứ mạngcải đạo người Mông cổ qua Cơ đốc giáo. – Mông cổ đã thất bại trong cuộc xâm lăng Nhật Bản, Syria và Đại Việt (Việt Nam ngày nay), có lẽ vì lý do:- thời tiếtbiến động trong vùng biển khi tấn công Nhật Bản, khí hậu nóng bức ở Trung Đông như Ả Rập Saudi, mạng lưới sông ngòi chằng chịt, binh pháp cao cường cùng lòng dũng cảm và tinh thần yêu nước vô bờ bến của dân Đại Việt. – Triều Nguyên rất hiếu khách, tiếp đãi người Âu châu rất nồng hậu, chẳng hạn như Marco Polo (1254 – 1324). Marco Polo là một du lịch thương gia người Ý (Italian merchant traveller) / lái buôn đã đi qua nước Tàu theo con đường tơ lụa. Ông không phải là người Âu châu đầu tiên đến Trung Hoa. Ông đã đi cùng khắp nước Tàu, nước Mông cổ. Năm 1266, ông được Đại Hãn Hốt-Tất-Liệt (Kubilai Khan) tiếp đãi nồng hậu tại triều đình nhà Nguyên ở Yên Kinh (Bắc Kinh ngày nay). Ông đã viết quyển du ký: “Livres des merveilles du monde” -Thành Cát Tư Hãn đã đặt ra các bộ luật viết bằng tiếng Mông cổ, gọi là Yassa ( có nghĩa là điềulệnh hay chiếu chỉ), áp dụng một kỹ luật rất nghiêm ngặt cho tất cả những người dân sống trong Đế Quốc Mông Cổ. –Về tôn giáo, Đại Hãn Thành Cát Tư Hãn đã thực hiệnchánh sáchtự dotín ngưỡng: Hồi giáo, Cơ đốc giáo, Thiên chúa giáo, Phật giáo . . . đều được hoạt độngtự do. Duy chỉ có Lạt-ma giáo thì triều Nguyên hết sứcưu đãi, tận tình bảo hộ, và đã nâng lên hàng Quốc giáo. * Lạt-Ma (Bla Ma) giáo: được truyền vào Trung Hoa từ thời vua Thái Tổ nhà Nguyên (1279 – 1368), rất được triều đình trọng vọng, và được coi là Quốc giáo. Đó là một tôn giáo ở cung đình nhà Nguyên. Nhà Nguyên không còn quan tâm đến các tông pháiPhật giáocổ truyền như Thiền tông, Tịnh độ tông, Pháp Tướng tông v.v…. Tuy nhiên trong dân gian các tín ngưỡng về tu thiền, tu tịnh độ, niệm Phật … vẫn còn được duy trì mạnh mẽ. Mật giáo truyền đến Tây Tạng từ Ấn độvào khoảng năm 749 do Đại sưẤn độ là Padmasambhava (Liên Hoa Sinh). Mật giáo dung hợp với tôn giáocổ truyền của Tây Tạng là tôn giáo“Bon” thành một tông pháiMật giáo riêng biệt cho người Tây Tạng, tức là Lạt-Ma giáo. Đây là một tôn giáo chuyên cầu đảo, sùng báithần linh, quỷ thần và bói toán. Triều đình nhà Nguyên rất tôn kính các tăng sĩ Tây Tạng của Mật giáo, nên ra lệnh sẽ trừng phạt nặng nề đối với ai xúc phạm đến tăng lữTây Tạng của Lạt-Ma giáo.Bởi thế nên các tăng Lạt-Ma giáo luôn tổ chức lể bái cầu đảo, phí phạm công quỷ nhà nước. Nhiều tăng Tây Tạng cưới vợ và sống xa hoa, trong khi đó dân người Hán thì nghèo đói và bị đàn áp, bị cướp bóctài sản. Do đó, người Hán rất oán hận triều đình nhà Nguyên, nhiều nhóm kháng chiến nổi lên với khẩu hiệu Phản Mông Hưng Hán. Cuối cùng Chu Nguyên Chương, một người người Hán, đã cùng với dân tộc Hán nổi lên diệt được nhà Nguyên, thành lập nhà Minh: Chu Nguyên Chương làm vua Thái Tổ nhà Minh. Đại Tạng Kinh Của Tây Tạng đã được phiên dịch ra chữ Hán dưới thời nhà Nguyên.
*11.-Thời nhà Minh (1368 – 1661): Chu Nguyên Chương (1328 – 1398) khởi nghĩa diệt được nhà Nguyên năm 1368, rồi tự lên ngôiHoàng Đế, lấy Quốc hiệu là Minh, đóng đô ở Kim Lăng. Đến đời vua thứ 3 thì dời đô về Bắc Kinh, đổi tên từ Yên Kinh, rồi đổi tên Kim Lăng thành Nam Kinh. Vua cuối cùng của nhà Minh là vua Vĩnh Lịch đã bị Ngô Tam Quế, một Tướng lãnh của nhà Minh đã theo hàng nhà Thanh, bắt vua đang trốn ở Miến điện đưa về Vân Nam rồi giết chết vua vào năm 1662 và tiếp tục diệt hoàng thất nhà Minh còn chống cự ở vùng Giang Nam. Đến đời Minh thì kỹ thuật ấn loát phát triển mạnh. Đã có 4 lần in Đại Tạng Kinhgồm có :- Nam Tạng Bản, -Bắc Tạng Bản, – Võ Lâm Bản, -Vạn Lịch Bản. Có nhiều cuốn sách ghi chép các tình trạng của Phật giáo ra đời, đây là các sử liệu rất có giá trị như: -“Đại Minh Cao Tăng Truyện” do Ngài Như Tỉnh soạn vào năm 1617. *12.-Thời nhà Thanh (1662 – 1911): Sau khi nhà Kim của dân tộc du mục Nữ Chân bị liên quân Mông cổ và Nam Tống tiêu diệt thì dân tộc Mãn Châu sống lệ thuộc vào nhà Nguyên rồi tới nhà Minh. Đến đời vua Thần Tôn của nhà Minh thì trong dân tộc Nữ Chân có Nỗ-nhĩ-cáp-Xích liên kết và thống nhất được các bộ lạc Mãn Châu, rồi tự xưng vua, lấy Quốc hiệu là Hậu Kim, đó là vua Thái Tổ nhà Thanh. Đến đời vua thứ hai là Thái Tôn, vua đổi Quốc hiệu là Đại Thanh. Vào năm 1636, Đại Thanh bắt đầu đem quân tiến đánh nhà Minh. Năm 1662, với sự giúp đỡ của những người phản loạn nhà Minh như tướng Ngô Tam Quế, người Mãn diệt được nhà Minh và lập nên nhà Thanh, trị vì được khoảng 300 năm, nhà Thanh còn thống trị cả Đài Loan, Mông Cổ, Tây Tạng và Tân Cương cho tới cuộc Cách mạng Tân Hợi năm 1911. Nhà Thanh hết lòngbảo hộLạt-Ma giáovới mục đích là để dễ thực hiện chính sách cai trị ở Mông cổ và Tây Tạng, bởi vì Mông cổ và Tây Tạng đều theo tín ngưỡng này. Thanh triều cũng muốn lấy lòng người Hán nên cũng bảo hộPhật giáo và tư tưởng văn hoá cổtruyền của người Hán. Họ rất tôn sùngđạo Phật, Từ Hi Thái Hậu được kính cẩn gọi là “Lão Phật gia”. Đã có nhiều biến cố xãy ra rất bất lợi cho các vua cuối đời Thanh: –Hồng Tú Toàn (洪秀全 , 1812 – 1864) sáng lập ra đạo “Bái Thượng đế“, và làm Giáo chủ của Thượng đế giáo, để tập hợp người dân chống lại chính quyền nhà Thanh. Năm 1844, Hồng Tú Toàn đi truyền đạo. Đến năm 1850, ông phát động cuộc khởi nghĩa vùng núi tỉnh Quảng Tây. Sau khi giành được một số thắng lợi, thành lậpThái Bình Thiên Quốc, tự xưng là Thiên Vương. Thế lực của quân Hồng Tú Toàn rất mạnh, chỉ trong vòng chưa đầy nửa năm họ đã chiếm được hết hơn 16 tỉnh ở miền Nam Trung Hoa, đóng đô ở Nam Kinh, đổi tên lại là Yên Kinh. Sau khi quân Hồng Tú Toàn tan rã, cư sĩDương Nhân Sơn đã hết lòngvận độngphục hồi và chấn hưngPhật giáo. Ngài Dương Nhân Sơn lập ra “Kim Lăng Khắc Kinh Xứ” làm nơi ấn loát, phát hành kinh điểnPhật giáo. Rất nhiều kinh điểnPhật giáo bị thất lạc, bị đốt nên Ngài Dương Nhân Sơn phải thỉnh các kinh điểnPhật giáo ở Nhật Bản và Đại Hàn. Các kinh điển này cũng được in lại và phổ biến khắp nơi, nên Phật giáo lần lần được phục hồi, và có cơ hội phục hưng. Cư sĩ Dương Nhân Sơn đã tận tuỵ suốt đời trong công việc ấn hành kinh sách Phật giáo để truyền bá khắp nước Trung Hoa: công đức thật vô lượng. –Tôn Văn (孫文,1866 – 1925)đã đứng lên lãnh đạo cuộc các mạng lật đổ nhà Thanh. Cuộc cách mạng
*Việc xuất bản Đại Tạng Kinh dưới đời nhà Thanh: 1.-Tục Tạng Kinh ( 續藏經 , Supplement to Tripitaka) là phần bổ sung được tiếp tục khắc thêm vào bộ Vạn Lịch Bản/ Đại Tạng Kinh ở đời nhà Minh. 2.-Long Tạng Bản: là bản khắc được lấy từ bộ “Bắc Tạng Bản” dưới đời Minh. 3.-Mãn Châu Văn Đại Tạng Kinh: là Đại Tạng Kinh được dịch ra tiếng Mãn Châu ( 满 州, Manzu, tiếng Mãn: Manju). Năm 1773, vua Càn Long ban sắc lệnh dịch Đại Tạng Kinh 4.- Tần Già Bản là bản khắc lại bộSúc loát Tục Tạng của Nhật bản, khởi công khắc vào năm 1911.
13.-Thời Trung Hoa Dân Quốc (1911 – 1949): Như đã trình bày, sau khi Cách Mạng Tân Hợi thành công ngày 10 tháng 10 năm 1911. BS TônDật Tiên làm Đại Tổng Thống lâm thời. Rồi ông nhường chức Tổng Thống cho Tể Tướng Viên Thế Khải. Dưới thời Trung Hoa Dân Quốc, Phật giáo không còn được chính quyền bảo hộ như trước. Nhà cầm quyền còn sung công nhiều chùa chiền để biến thành trường học hoặc làm nơi đồn trú cho binh lính. Tuy nhiên, vào năm 1924, đã có nhiều Đại sư như Thái Hư …, nhiều cư sĩnổi tiếng như Vương Nhất Đỉnh, Tưởng Duy Kiều, Lương Khải Siêu …và Phật tử đã tự nguyện phát động phong tràophục hưngPhật giáo. Sự nghiệpxuất bản và phát hành Đại Tạng Kinh rất đáng lưu ý: –Ở Trung Hoa:
IV.- Kết Luận: Để kết luậnchúng tôi xin nêu ra một số nhận định sau đây: 1.-Công việcphiên dịchTam Tạng giáo điển từ tiếng Phạn (vào đời Nguyên, có Đại Tạng KinhTây Tạng) ra chữ Hán ở Trung Hoa đã được hầu hết các triều đình bảo trợ. Từ thời Ngô Tôn Quyền thuộc đời Tam Quốc cho tới cuối đời Thanh, triều đình thường cho xây dựng một cơ sở rộng lớn dùng để làm nơi phiên dịch. Các triều đình 2.-Việc phiên dịchkinh điểnPhật giáo ra chữ Hán đã làm giàu thêm rất nhiều thành ngữ và từ ngữ mới cho tiếng Hán cổ, theo ước tính của một nhà ngôn ngữ Tàu thì Phật giáo đã đem đến 35.000 tiếng mới cho tiếng Hán cổ. Peter Hu, Associate Professor of English at the University of Jiangsu, China, đã viết: 3.-Trong lịch sử Trung Hoa, có rất nhiều vị vua rất mộ đạo Phật, ngay cả Vua Tắc Thiên Võ Hậu cũng rất sùng kính và hết lòng hổ trợ Mật giáo. Nhờ vậy Phật giáo đã được truyền bárộng rãi ở Trung Hoa. 3.a.-Phật giáo đã chinh phục được giới trí thức Trung Hoa trên bình diện tư tưởng, và chinh phục được đại chúng trên bình diện tín ngưỡng: -Các nhà Nho, các Đạo gia đã trở thành các nhà nghiên cứuPhật học, họ đã đem những kiến giải của đạo Phật vào các luận giải trong phái tân Nho học. Trong văn học thì có nhiều bài thơ chứa đựng nhiều thiền vị như thơ thiền đời Đường, thơ thiền đời Tống chứa đựng những triết lý về cuộc đời và người đời, về thân phận của kiếp người của Phật giáo. Ngay cả các tiểu thuyết kiếm hiệp hiện đại của Kim Dung cũng chứ đựng những triết lý cao siêu của Phật giáo. -Trong đại chúng, những quan niệm về nhân quả báo ứng, sinh tử luân hồi, hình ảnhđại từ đạibi của Đức Quán Thế Âm, của Phật A-di-đà, những khi thất bại hay gặp trở ngại trong cuộc đờihọ đều nương tựa vào triết lý của đạo Phật. –Trong quan hệ Nam Nữ, Phật giáo đã ảnh hưởng rất sâu đậm trong xã hội Trung Hoa ngày xưa với quan niệmNam Nữbình đẳng: Khổng giáophân biệtNam Nữ: “Nam Nữ hữu biệt” (男 女 有 別, Nam Nữ phải có sự phân biệt), thậm chí thư phòng của nhà Nho thì phụ nữ cũng không được bước vào. Khổng giáoquan niệm “Nam Nữ thọ thọ bất thân” (男女受受不亲 , Trai gái tránh đụng chạm (da thịt) vì dể sanh hoạ) nên buộc người phụ nữ phải cấm cung không được tiếp xúc với phái Nam, không được xuất hiện trước công chúng. Phật giáo đã giải phóngđịa vịxã hội của người phụ nữ với quan niệmNam Nữbình đẳng . Phật giáo đã phá vở bức màn ngăn cách việc phụ nữtiếp xúc với Nam gìới. Nói khác đi, Phật giáo đã thay đổi trật tựxã hội của Nho giáo: đã thay đổi quan niệm về giới tính của Nho giáo. Lâm Ngữ Đường, nhà đại văn hào Trung Hoa cận đại, vào khoảng 1934 đã viết : 3.b.-Kiến trúc chùa chiền và tháp Phật đã giúp cho kiến trúcTrung Hoa trở nên phong phú thêm: nhiều nghệ nhân ở Tây vực đã đến Trung Hoa để tạc tượng Phật, để khắc các bức tranh trong hang động. Cách kiến trúc này ít tốn kémnhân lực, vật lực và tài lực. Những bức tượng, bức ảnh điêu khắc trên vách đá có một nghệ thuật cao, nó đã giúp cho sự phát triển nghệ thuật điêu khắc ở Trung Hoa. Kiến trúc chùa chiền và tháp Phật là loại kiến trúc quan trọng ở Trung Hoa, chỉ đứng sau kiến trúc các cung điện. 3.c.-Khổng miếu là nơi thờ Đức Khổng Tử (孔子 , 551 tr. C – 479 tr CN, Ngài là một nhà tư tưởng, nhà triết học, nhà giáo dục ), được vua nước Lổ cho xây lần đầu tiên ở Trung Hoa tại thành phố Khúc Phụ (quê quán của Khổng tử), tỉnh Sơn Đông, Trung Hoa vào năm 479 trước CN để mỗi năm tới ngày giỗ của Ngài thì các nhà Nho đến thờ cúng. Khoảng 500 năm sau thì Hán Minh Đế cho xây ngôi chùa đầu tiên ở Trung Hoa là chùaBạch Mã, ở thành phố Lạc Dương, tỉnh Hà Nam, Trung Hoa. Ngày nay số lượng chùa chiền Phật giáo ở Trung Hoa thì nhiều hơn Khổng miếu vô số kể. Như vậy, đạo Phật đã phát triển rất nhanh chóng ở Trung Hoa. 3.d.-Bắt đầu năm 1978, Trung Hoa bước vào cuộc cải cách kinh tế và mở cửa thì Phật giáo Trung Hoa cũng đã bị tác động của nền kinh tế thị trường. Nhiều chùa chiền đã trở thành cơ sở kinh doanh: các chùa chiền cổ xưa hầu hết được xây trên các núi đồi hùng vĩ, có phong cảnh tỉnh lặng, đẹp đẻ, thoát tục, có kiến trúc đồ sộ độc đáo nên đã thu hút nhiều khách du lịch. Nhiều chùa đã bán vé vô cửa, và cũng cung cấp nhiều dịch vụ như phòng trà (tea room), nhà hàng … cho khách du lịch, và đã thu vào một nguồn tiền bạc dồi dào. Do đó nên chùa chiền không còn là nơi yên tỉnh, trang nghiêm nữa mà chùa chiền đã trở nên náo nhiệt với sự lai vãng đông đảo của khách du lịch. Các Tăng Ningày xưa có nếp sốngthanh bần, đạm bạc, có tâm hồn cao cả vô vụ lợi thì ngày nay các Tăng Ni chạy theođồng tiền, phải lo kiếm lợi trong việc kinh doanh. Nhiều nhà sư đã có đời sốngthế tục: họ cũng tạo xe hơi đắc tiền, điện thoại di động … Nhiều tín đồ làm việc ở chùa cũng lãnh lương bổng nhờ sự kinh doanh của chùa. Trước tình trạng suy thoái của Phật giáo Trung Hoa, các bậc cao tăng, các cư sĩ và Phật tử Trung Hoa tu hànhchân chínhcần phảichấn hưngđạo Phậtmột lần nữa. Một thí dụ về việc kinh doanh rất thành công của Thiếu Lâm Tự ( theo nguồn: internet , đăng vào ngày 16 tháng 11, 2014): Thiếu Lâm Tự là một ngôi chùa đã được xây dựng khoảng thế kỷ thứ 5 sau CN tại núi Tung Sơn ở thành phố Trinh Châu, tỉnh Hà Nam, Trung Hoa. Đây là một ngôi chùa có tiếng từ thời xa xưa. Trong vòng 10 năm (2004 – 2014), Thiếu Lâm Tự đã đi vàocon đường kinh doanh rất phát đạt: vé vào cửa mỗi năm lên tới 20 triệu US dollars. Ngoài ra còn có các khoản thu nhập khác: kinh doanh dược phẩm, lập công ty điện ảnh, biểu diển võ Thiếu Lâm, lập trung tâm võ Thiếu Lâm ở ngoại quốc … Thẳng thắng mà nói vị sư trụ trì của Thiếu Lâm Tự ngoài việc thâm hậu về võ nghệ, sư còn rất giỏi về điều hành kinh doanh theo nền kinh tế thị trường. Nhưng có nhiều nhà phê bình cho rằng chùa chiền là nơi tu hành, nơi tĩnh tọa của chư Tăng, nhưng nay sư trụ trì Thích V. T. lại biến Thiếu Lâm Tự thành một cơ sở kinh doanh. Do đó, các bình giả không khỏi không hoài nghi về “tính tu hành chân chánh” của các sư trong Thiếu Lâm Tự và các người “ăn theo” cơ sở kinh doanh này. Tuy nhiên, như đã trình bày ở trên, sự nghiệpphiên dịchkinh điểnPhật giáo ra chữ Hán đã giúp cho việc du nhậptư tưởngtriết họcPhật giáo được dễ dàng, được phổ cập trong hàng trí thứcNho giáo, Đạo giáo, tư tưởngPhật giáo đã ảnh hưởng đến các trường phái triết học Trung Hoa, các môn pháitôn giáo khác; và tín ngưỡngPhật giáo đã ảnh hưởng sâu đậm vào đời sống của đại chúng. Công sức này là do sự làm việc vô cùng tận tuỵ và hy sinhcả đời người của các Đại sư Trung Hoa trải qua khoảng 1.900 năm, chúng tôitin tưởng rằng rồi đây Phật giáo Trung Hoa sẽ được chấn hưngtốt đẹp trên bình diện tôn giáo.
Toronto, ngày 16 tháng 3 năm 2016 Nguyễn Vĩnh Thượng
|
Triết học Phật giáo
Việc phiên dịch kinh điển Phật giáo ra chữ Hán
