Tứ Nhiếp Pháp

TỨ NHIẾP PHÁP
(catvāri saṃgraha-vastūni)
TT. Thích Đức Thắng

Đây là bốn phương phápthu phục, đưa chúng sanh hữu tình từ vô minhphiền nãotrở vềgiác ngộgiải thoát, từ khổ đau trở về an vui, từ sinh tửtrở về Niết-bản, từ tà kiếnsai lầmtrở vềchánh phápchánh kiến mà đức Đạo sư dành dạy cho các hàng đệ tử của Ngài, nhất là đối với các hàng Bồ-tát. Bốn phương pháp này khiến cho các hàng đệ tử Thinh Văn Tiểu thừa và Bồ-tát Đại thừasinh khởi lên lòng thân ái, để hướng dẫn chúng sanh hữu tìnhđi vào Đạo một cách dễ dàng và nhẹ nhàng nhất về cả hai mặttinh thần lẫn vật chất, đáp ứng và thõa mãn được những nhu cầu tình cảm có được của họ mà diều dắt. Ở đây, cả hai đều có lợi: một bên hoàn thành hanh nguyện Bồ-tát của mình, một bên xa lánh được tà kiếnvô minh để trở về với chánh kiếngiải thoát.

Bốn phương pháp này đều có trong các kinh luậnTiểu thừa và Đại thừa như Trung A-hàm 33 Thiện Sanh kinh, Tạp A-hàm 26, Tăng Nhất A-hàm 22 và Thành thật luận … và kinh luânĐại thừa như Đại Tập kinh 29, Đại phẩm Bá-nhã kinh 24, Phạm Võng kinh, quyển thượng, A-tỳ Đạt-ma Tập dị môn túc luận 9, Đại trí độ luận 66, 88, Đại thừa nghĩa chương v.v… Theo trong các kinh luận này cũng tùy theocăn cơ mà đức Đạo sư chỉ dạy cho các hàng đệ tử của Ngài. Tuy cũng có một vải chi tiết sai khác nhau, nhưng trên đại thể đều đồng nghĩa, trong cách thực hành dù là Tiểu thừa chỉ giới hạn trong giá trịnhân quảphước báo để hoàn thành một kết quả tốt đẹp cho chính mình và người, trong khi các hàng Bồ-tát thì vượt qua khỏi giới hạn của nhơn quả trên mặt thực hành, mà hạnh nguyện của các Ngài qua việc giác tha cần hoàn thành trong vô nhânvô quả của hạnh Ba-la-mật. Bốn phương pháp theo cách dịch thẳng của các nhà dịch thuật Trung hoa thi Catvāri saṃgraha-vastūni là Tứ chủng bả-cá pháp, hay Tứ nhiếp pháp, còn gọi là Tứ nhiếp sự, Tứ sự nhiếp pháp, Tứ tập vật, hay gọi đơn giản là Tứ nhiếp, Tứ sự, Tứ pháp. Bốn pháp đó là:

(1) Bố thí nhiếp (dāna-saṃgraha)
(2) Ái ngữ nhiếp (priya-vādita-saṃgraha)
(3) Lợi hành nhiếp (artha-caryā-saṃgraha)
(4) Đồng sự nhiếp (samānārthatā-saṃgraha)

1. Bố thí nhiếp (dāna-saṃgraha), dùng bố thí để thu phục, còn gọi là Bố thí nhiếp sự, tức là bao gồm cả tùy thuộc vào phương tiệnbố thí mà thu phục và tùy theophương tiện huệ thí mà thu phục, tức là dùng tâm vô sở thí cho và nhận chân lý gọi là pháp thí để thu phục, cùng với tâm vô sở thí cho và nhận của cải tiền bạc gọi là tài thí để thu phục. Nếu có chúng sanh hữu tình nào ưa thíchcủa cải tiền bạc thì dùng tiền bạc của cảivật chất mà ban cho; nếu ai ưa thích pháp thì đem chánh pháptinh thần mà ban cho họ, khiến cho họ khởi lên tâm thân ái mà nương vào Bồ-tát mà chấp nhậnđạo lýgiải thoát.

Ngoải hai cách bố thítài thí và pháp thí ra còn có một loại bố thí khá quan trọng đối với tất cả mọi loài chúng sanh hữu tình, đó chính là trao cho họ sự không sợ hãi tức là vô úy thí đối trước cuộc sống; bỡi vì sự hiện hữu của chúng sanh là một kết quả tất yếu của vô minhtà kiến do nghiệp hoặcphiền não do con người tạo ra, nên con ngườivô minh đối chính mình, vô minh đối với mọi loài, vô minh đối với sự vật. Cũng do từ vô minh này mà chúng sanh hữu tìnhsợ hãi trước cuộc sống, sợ hãi trước mọi người, sợ hãi trước thiên nhiên; từ sự sợ hãi này mà con người đẻ ra mọi thứ mê tín dị đoan, tin trời, tin thượng đế, tin vào thần linh có quyền ban phướcgiáng họa và làm chủ vận mệnh cuộc sống của con người và, tự con người đánh mất chính mình vì vô minhsợ hãivô căn cứ này. Như trong Thanh tịnh đạo luận đức Đạo sư dạy: “Không thể tìm ra một Tạo hóa, một Brahma, hay một vị nào khác, làm chủ vòng luân chuyển của đời sống. Chỉ có những hiện tượngdiễn tiến tùy duyên!” Đó chính là pháp mà Đạo sư đã đem lại lòng tinvô úy nơi chính mình cho các đệ tử của Ngài; nếu ai đã thấu rõ bộ mặt thật của các pháp qua định luậtDuyên khởi thì sẽ không còn sợ hãi trong cuộc sống nữa. Đây chính là pháp vô úy thí cần cho các đệ tử của Ngài trong việc thu phụcchúng sanh đưa về chánh phápgiải thoát.

Ngoài ba phương phápbố thí để thu phục người là tài thí, pháp thí và vô úy thí trên ra, còn có Báo ân thí nữa, đây là một cách báo ân người khác đã có công đối với chúng ta về mọi mặc, mà chúng ta đã mang ân nơi họ, chúng ta cần thực hành bố thí mà báo ân cho họ. Chính việc bố thí này cũng giúp cho chúng ta đưa người trở về với chánh pháp. Đây cũng là đạo lýđền ơn đáp nghĩa, ăn trái hớ kẻ trồng cây, ân oánphân minh theo đạo lýnhân quả làm người của chúng ta theo hai chiều thi ân đền báo của ân và oán, do đó cho phépchúng ta dùng bố thí để thu phục người đưa về chánh pháp, nên ngoài ba cách trên chúng cộng thêm với cách này nữa cho chúng ta có bốn cách bố thí để nhiếp phục.

Ở đây chúng ta cũng có thể đem Lục độ Ba-la-mật để phối hợp với bố thí nhiếp của tài thí, vô úy thí và pháp thí để phân bố theo thuộc tính của mỗi độ trong chức năngthực hành Bồ-tát đạo trong đó Tài thí thuộc về Đàn-na Ba-la-mật (dāna-pāramitā) của lục độ, khi hành giả đã thực hành đến chỗ hoàn toàn ba luân không tịch người cho, vật cho, người nhận trong việc bố thí thuộc tài vật; còn Vô úy thí thì thuộc vào Trì giới Ba-la-mật (śīla-pāramitā), cùng Nhẫn nhục Ba-la-mật (ksānti-pāramitā) khi hành giảhoàn thành việc trì giữ luật nghi giới, nhiếp thiện pháp giới, nhiêu ích hữu tình giới đến chỗ thanh tịnh được thân tâmhành giả cùng hoàn thành việc tu tập nhẫn nại oán-hại, an nhẫn chịu khổ, thấy rõ sự thậtpháp nhẫn có thể đối trịsân nhuế khiến tâm an tịnh của Lục độ và, pháp thí là thuộc vào Tinh tấn Ba-la-mật (vīrāya-pāramitā), Thiền định Ba-la-mật (dhyāna-pāramitā), Trí tuệ Ba-la-mật (prajñā-pāramitā) khi hành giảhoàn thành được việc tinh tấn cả hai thân và tâm siêng năng tương tục thân siêng tu thiên pháp, tâm siêng hành thiện đạo, tâm tâmtương tụctinh cầntu nhẫn nhục, thiền định cùng trí tuệ. Nhờ tinh tấn mà hành giả đã đẩy lùi hết tất cả mọi giải đãibiếng nhác sanh trưởng thiện pháp của Lục độ, cùng việc hoàn thànhthiền định, hiện pháp lạc trútịnh lự, hiện tại không còn loạn tâm nữa. giờ đây hành giảhoàn thànhtrí tuệ, đạt đượctrí tuệthế tục cùng duyên vào trí tuệthắng nghĩa, trí tuệhữu tình mà trừ đi hết mọi sự ngu si do vô minh di hại, cuối cùng biết rõ được thật tướng của các pháp hoàn thànhLục Ba-la-mật.

Ở trên là chúng tôi đem lục Ba-la-mậtphối hợp với Bố thí nhiếp. Tiếp theochúng tôi sẽ phối hợpThập địa với Bố thí nhiếppháp như trong Địa trì luận thì: Tứ nhiếp pháp vốn thông khắp trong các vị của Thập địa được phân ra tùy theo thuộc tính cùng ý nghĩa mà luận Trì địa phân ra là địa thứ nhất của Thập địa, trước hết là hành đàn lợi tha, tức là vì người mà thiết lập đàn bố thí. Bố thí ở đây chỉ chỉ dành cho của cảivật chất thuộc tài thí đem ra giúp đỡ ban cho những ai cần đến của cảivật chất mà khiến cho mọi người được lợi ích, nên làm cho việc Bố thí càng ngày càng tăng lên và, nhờ tu pháp thí đối với mọi người mà làm cho ái ngữ cũng tăng thêm.

Qua Bố thí nhiếp cho chúng ta thấy rằng dức Đạo sư dạy cho mọi người biết được là thế nào để nhiếp thọthu phục người khác để đưa họ vào đạo qua phương cáchBố thí từ thấp lên cao, từ hữu lậu đến vô lậu, tùy thuộc vào căn cơcăn tánh và những nhu cần cần thiết của mọi người mà theo đó thực hiệnTứ nhiếp pháp dẫn dắt mọi người vào đạo giải thoát cho những người đang cần việc bố thí cho cả tinh thần lẫn vật chất.

2. Ái ngữ nhiếp (priya-vādita-saṃgraha), dùng lời nóitừ ái để thu phục, còn gọi là Ái ngữ nhiếp sự, là phương tiện có khả năng thu phục. Ái ngữ, ái ngôn là phương tiện để thu phục, có nghĩa là y cứ vào căn tánhcăn cơ của chúng sanh bằng vào lời nóitừ ái mà an ủi phủ dụ, khiến cho họ khởi lên tâm thân ái mà chấp nhận vào đạo giải thoát hay, khiến cho họ khi nghe những lời nóitừ ái tường thuật chánh giáo chánh lý đủ thu phục mà dẫn họ đến chỗ khai ngộchân lý. Ngoài lời nóitừ áitốt đẹp làm vừa lòng người nghe, để thu phục người đi vào đạo một cách vui vẻ và tự nguyện, mà lời nói ra còn phải tránh xa và xa lìa những lời nói có lỗi thuộc về khẩu nghiệp nữa, tức là không nói lời hư dối, không nói lời thêu dệt, không nói lời nói thô ác, không nói lời nói chia rẽ đâm thọc để gây chia rẽ thù hằnvới nhau đưa đến mất lòng tin đối với mọi người đối với chánh pháp. Hai cách nói trên là hai cách nói làm vừa lòng và, thõa mãn tình cảm cá nhânhữu tình, sẽ cảm phục được lòng người để đưa về chánh pháp một cách rất hữu hiệu.

Ngoài hai cách nói trên nhằm thu phục lòng người đưa về với đạo, ở đây chúng tôi sẽ đem Lục độ Ba-la-mật phối hợp với Ái ngữ nhiếp mà liệt kê theo chức năng thuộc tính phù hợp với ý nghĩa của chúng qua tương ưng trong khi hành giảthực hành Bồ-tát hạnh của mình thì Ái ngữ nhiếp thuộc về Trì giới Ba-la-mật (śīla-pāramitā), cùng Nhẫn nhục Ba-la-mật (ksānti-pāramitā), khi hành giảhoàn thành việc trì giữ luật nghi giới, nhiếp thiện pháp giới, nhiêu ích hữu tình giới đến chỗ thanh tịnh được thân tâmhành giả cùng hoàn thành việc tu tập nhẫn nại oán-hại, an nhẫn chịu khổ, thấy rõ sự thậtpháp nhẫn có thể đối trịsân nhuế khiến tâm an tịnh như vô úy thí và pháp thí đã nói ở trên thì, ở đây ái ngữ cũng thuộc Trì giới Ba-la-mật và nhẫn nhục Ba-la-mật. Vì Ái ngữ thuộc về khẩu trong việ làm thanh tịnhkhẩu nghiệp qua lời nói của miệng ngoài lời nóitừ ái như trên trong việc làm lòng người thõa mãn bản ngãthu phụcmọi người được thì ở đây vấn đề làm thanh tịnhkhẩu nghiệp nhân việc tránh không nói lời ác khẩu, nói lời thêu dệt, nói lời nói đâm thọc gây chia rẽ và nói lời hư dốilàm phật lòng người đi ngược lại tình cảm tự áicá nhân qua những xúc phạm của lời nói sẽ khiến cho lòng người thõa mãn được tình cảm thì cũng đưa mọi người đi đến đạo được.

Ở trên là chúng tôi đem lục Ba-la-mậtphối hợp với Bố thí nhiếp. Tiếp theochúng tôi sẽ phối hợpThập địa với Bố thí nhiếppháp như trong Địa trì luận thì: Tứ nhiếp pháp vốn thông khắp trong các vị của Thập địa được phân ra tùy theo thuộc tính cùng ý nghĩa mà luận Địa Trì thì, trong mười địa, địa thứ hai trì giớikiên cố, tức là xa lìa bốn lỗi lầm của miệng thì Ái ngữ sẽ tăng thêm.

Qua Ái ngữ nhiếp chúng cũng quan trong không kém gì Bố thí nhiếp. Ở đây chúng có những giá trị thuộc thuộc tính ý nghĩa của chúng mà qua đó lời nói được coi như là một công cụ có công năng thu nhiếp mọi ngườiquay vềchánh đạo, qua phương cách biết sử dụng, dụng ngữ làm sao cho thích hợp với tâm lýmọi người, có nghĩa là lời nói không đi ngược lại tình cảm lợi ích của mọi người thì, lời nói đó có tính cách thiết phục lớn, vì: “Lời nói không mất tiền mua, nên lựa lời nói cho vừa lòng nhau.”

3. Lợi hành nhiếp (artha-caryā-saṃgraha), dùng những việc làm lợi ta lợi người mà thu phục, còn gọi là Lợi hành nhiếp sự, hay Lợi ích nhiếp, là tạo phương tiện khiến cho người ta đi vào đạo, tạo phương tiện độ thoát, đem lại lợi ích cho mình cho người, có nghĩa là tạo thiện hạnhthân khẩu ý đem lại lợi ích cho mọi loài chúng sanh, khiến cho họ sinh tâm thân ái mà đi vào đạo. Hay khuyên mọi ngườitu tập theo chánh hành, hoặc hành thiện tự ba nghiệp của chính mình khởi lên khiến cho mọi người cùng nhau ân triêm lợi ích, tất cả những việc làm trên đều gọi là lợi hành cả. Nhờ đây mà thu phục hướng dẫn được mọi người khiến họ phát tâm vào thực hành đạo giải thoát.

Ngoài những hình thức hành lợi để nhiếp phục người vào đạo, quay về với chánh pháp như trên ra, nếu ở đây chúng ta đem hành lợi này phối hợp với Lục Ba-la-mật thì, theo chức năng thuộc tính của pháp hành này, nó sẽ tương ưng với tinh tấn Ba-la-mật (vīrāya-pāramitā) trong lục Ba-la-mật theo hành pháp của Bồ-tát khi thực hànhLục Ba-la-mật. Vì khi Bồ-tát muốn hóa độchúng sanh trước hết là phải tự lợi điều này chúng ta khỏi bàn, vì nếu tự bản thân của Bồ-tát không hoàn thànhsự nghiệpgiải thoát của mình được thì làm sao có thể hướng dẫn hay thu phục được người khác theo về với chính Đạo mà mình đang thực hành và, sau đó Bồ-tát mới thực hànhhạnh nguyệnđộ tha của mình, thu phụcchúng sanh qua việc làm lợi người, có như vậy nguyện lực của Bồ-tá mới được thành tựu những sở nguyện được. Khi bồ-tát hành Bồ-tát đạo mà thiếu đi tinh tấn thì dứt khoátsở nguyện của chúng ta không thành tựu. Trong mọi phương pháp tu, nếu muốn đạt được kết quả tốt đẹp mau chóng thì điều kiện tiên quyết của hành giả là thực hànhtinh tấn, nếu trong lúc tu hành mà chúng ta thiếu đi sự tinh tấntinh cần thì cho dù pháp tu đó dễ dàng đến đâu đi nữa, kết quả cuối cùng sẽ không đạt được như những mong muốn của chúng ta.

Ở trên là chúng tôi đem lục Ba-la-mậtphối hợp với Bố thí nhiếp. Tiếp theochúng tôi sẽ phối hợpThập địa với Bố thí nhiếppháp như trong Địa trì luận thì: Tứ nhiếp pháp vốn thông khắp trong các vị của Thập địa được phân ra tùy theo thuộc tính cùng ý nghĩa mà luận Địa Trì phân. Theo Bồ-tát Địa Trì kinh 3, hay luận Đại Trang Nghiêm thì lợi hành có nghĩa là khiến cho mọi ngườiđi vàophương tiện, trước tiên trao cho họ chánh pháp, tức là chỉ dạy họ thông hiểu những lời dạy của đức Đao sư, sau đó hướng dẫn họ thực hành đúng chánh pháp và, nhờ họ thực hành đúng chánh pháp mà họ ra khỏi được nơi bất thiệntrở về nơi thiện, tức là khiến mọi chúng sanh hữu tìnhvượt qua khỏi sinh tửhiện chứng Niết-bàn an vui giải thoát. Theo luận Địa-trì thì, trong mười địa của Bồ-tát, nếu đem phối hợp với Lợi hành thì địa thứ ba sẽ tương ưng với nó trong việc chúng sanhtu tập mười loại hạnh cứu độ; vì cứu độ là thuộc tính của hành lợi, nên càng cứu độ nhiều chứng nào thì lợi hành càng tăng trưởng vượt bực chừng ấy. Lợi hành thuộc phạm vihoạt độnglợi tha nên việc cứu độtha nhân là mục tiêu hành đầu của Bồ-tát trong sự nghiệphoàn thànhPhước Tuệ song tu của mình.

Tuy nhiên khi chúng ta hành lợi cũng luôn tùy thuộc vào đối tượng để làm lợi có thể phân ra làm bốn loại: Một, dùng phương tiệntùy thuộc vào những người thiện không có đức. Hai, Tán dương khen ngợi những người thiện có đức. Ba, Quở trách những người ác dễ điều phục. Bốn, dùng thần lực để hàng phục những người ác khó điều phục, khiến cho họ bỏ ác. Ở đây, hai loại trước gọi là nhiếp thủ để tập hợp thiện, hai loại sau gọi là nhiếp thủ để lìa ác.

Qua Lợi hành nhiếp cho chúng ta thấy, đối với Bồ-tát muốn hoàn thànhtuệ giácvô thượng của mình thì việc tự lợicá nhân trong tu tậpgiải thoát mới chỉ là một nửa chặn đường đi đến giải thoátt mà thôi. Ở đây Bồ-tát muốn hoàn thànhsở nguyện của mình một cách rốt ráo thì việc thực hànhlợi tha là điều kiện tiên quyết; nhưng trong hành lợi tha này muốn thành tựutriệt để thì tinh tấn là đầu mối quan trong đưa đến sự thành cônghạnh nguyện. Nói chung trong sự nghiệptu hành của chúng tađiều kiện để thành tựu chính là tinh tấn siêng năng nổ lực trong mọi lúc trong mọi nơi, nó là chìa khóa quan trọng để mở toan màng lưới vô minh cho người tu hành.

4. Đồng sự nhiếp (samānārthatā-saṃgraha), dụng cùng sự nghiệp với mình mà thu phục, còn gọi là Đồng sự nhiếp sự, cùng sự nghiệp ở đây có nghĩa là cùng sự nghiệp là chúng sanh hữu tình, cùng lợi ích như nhau, cùng công việc khổ vui (nghiệp), có nghĩa là hành giả khi gần gũi chúng sanh cùng có cái khổ cái vui như họ, dùng pháp nhãn thấy rõ căn tánhchúng sanh như thế nào, rồi tùy thuộc vào những thân căny báo chánh báo cùng cái khổ cái vui của họ mà thị hiện (cho các hàng Bồ-tát) thân hình ứng váo những thân căn đó mà hiện thân cứu vớt đưa họ vào chánh đạo, khiến cho họ cũng được những lợi ích như chúng ta hay, hành giảchúng tađồng sự với chúng sanh hữu tình mà tùy theođồng sự nghiệp chúng sanh, cùng có lợi, cùng khổ vui họa phước mà giúp đỡ hướng dẫn họ thoát khổ được vui.

Ngoài những hình thức hành lợi để nhiếp phục người vào đạo, quay về với chánh pháp như trên ra, nếu ở đây chúng ta đem hành lợi này phối hợp với Lục Ba-la-mật thì, theo chức năng thuộc tính của pháp hành này, nó sẽ tương ưng với hai độ Ba-la-mật là Thiền định Ba-la-mật (dhyāna-pāramitā), và Trí tuệ Ba-la-mật (prajñā-pāramitā) trong lục Ba-la-mật, theo hành pháp của Bồ-tát khi thực hànhLục Ba-la-mật. Vì khi Bồ-tát hành Bồ-tát đạo không những chỉ tự lợi cho mình không thôi mà còn lợi tha nữa; trong khi lợi tha mang lợi lạc đến mọi người để hoàn thànhsự nghiệp giải thát cho mình thì vấn đềlợi tha cũng quang trọng ngang bằng với tự lợi. Vì lợi tha không những chỉ vì lòng từthương xótchúng sanh mà đưa họ thoát khỏi khổ đau để đạt an vui Niết-bàn mà còn làm nhân cho việc hoàn thành sứ mệnh giải thoát cho chính họ nữa, nên việc dùng đồng sự nhiếp là việc làm tất yếu không thể thiếu đi được. Trong Tứ nhiếp pháp mỗi pháp chúng có chức năng riêng và chung của chúng, do đó đồng sự nhiếp ngoài cai nghĩa chung chúng còn có nghĩa riêng theo thuộc tính của chính nó nữa đó là: việc hóa độthu phục những đối tượng chúng sanhcùng chungsự nghiệp, cùng chunglợi ích, cùng chungy báo, cùng chung khổ vui, cùng chung công ăn việc làm, mà hành giả có những cái chung đó và, cũng nhờ những cái chung đó mà hành giả có những thuận duyênmay mắn, những tiếp cận gần nhau, tìm hiểu tâm tư nguyện vọng, lối sống mà chúng ta dễ dàng thu phục, hướng dẫn họ trở về với chánh pháp, nếu những ai đi không đúng với con đườnggiải thoát. Đó là những thuận có được của hành giả trong chức năngthu phục đem người trở về với chánh pháp. Khi mọi người đã được trở về với chánh pháp rồi thì, chính lúc đó hành giả cũng hoàn thànhsự nghiệpgiải thoát cho chính mình theo định luậtDuyên khởi hình thành và hủy diệt của nó. Khi đức Phật còn tại thế, có Bồ-tát Tinh Danh hiện thâncư sĩ, với mục đích là để dễ gần gũi và cảm hóa được mọi người một cách rộng rãi. Ngài đã có gia đình nhưng lại chuyên cầntu tậpphạm hạnh. Bên ngoài tuy luôn luôn bận rộn với mọi tiếp xúc, nhưng bên trong thì luôn ở trong thiền định. Ngài giao thiệp rất rộng rãi, hiện thân khắp nơi, từ sòng bac, các quán nhậu nhẹt cho đến dâm phòng tửu điếm đều có sự hiện diện của Ngài với mục đích là để hóa độ, hướng dẫn những kẻ sa đọa, vấp ngã đi về với chánh pháp. Có đôi khi Ngài tham gia chính trị, làm thầy dạy học, dạy đời và, làm đủ thứ chuyện trên đời nếu thấy những đối tượng đó và nơi chốn đó, cần được độ thì Ngài hóa thân vào những nơi đó ngay. Tuy Ngài hóa thân vào những nơi triền phược có thể đem đến cho Ngài mọi rắc rối, nhưng với cuộc sống vô tâm như vậy Ngài luôn luôn làm chủ chính mình nên không bị nhiễm ô, như hoa sen trong bùn, tâm hồn Ngài luôn trụ trong cảnh giớithanh tịnhgiải thoát. Sở dĩ Ngài hóa thân mình biến thành những thuộc tính như vậy là với mục đíchĐồng sự với mọi người mà hóa độthu phục họ trở vềchánh pháp.

Ở trên là chúng tôi đem lục Ba-la-mậtphối hợp với Bố thí nhiếp, Ái ngữ nhiếp, Lợi hành nhiếp. Tiếp theochúng tôi sẽ phối hợpThập địa với Bố thí nhiếppháp như trong Địa trì luận thì: Tứ nhiếp pháp vốn thông khắp trong các vị của Thập địa được phân ra tùy theo thuộc tính cùng ý nghĩa mà luận Địa Trì phân. Theo Bồ-tát Địa Trì kinh 3, hay luận Đại Trang Nghiêm thì Đồng sự là luôn tùy thuộc vào phương tiện theo thuộc tính của đối tượng mà thay đổi tương ứng với chúng, cùng nhau tu tậpsự nghiệp chánh, thực hành đạo chánh, khiến cho chúng sanh hữu tìnhtùy thời mà chuyển hướng về chánh đạo và đạt đượcđạo an vui giải thoát ngay đời này. Theo luận Địa-trì thì, trong mười địa của Bồ-tát, nếu đem phối hợp với Đồng sự thì địa thứ tư sẽ tương ưng với nó trong việc không bỏ chúng sanh mà tu tâp phẩm đạo, nên Đồng sự càng ngày được tăng trưởng. Vì theo luận Địa Trì thì muốn cho Đồng sựtăng trưởng nhanh thì phải cần có sự phối hợp với địa thứ tư trong lục địa thì kết quả mới mang lại cho chúng ta những người thực hành Tứ Nhiếp mới có sự thành công mau chóng được. Vì thông thường nếu hành giả không theo Bồ-tát hạnh để thực hành thì Tứ Nhiếp chỉ có giới hạn trong giá trong nhân quả mà thôi, không đi sâu và xa được.

Qua Đồng sự nhiếp, chúng tanhận thấy rằng, cũng như ba pháp trên cũng từ pháphữu lậu đến pháp vô lậuĐồng sự nhiếp là hệ luận cuối cùng để Bồ-tát thực hiệncon đường Bồ-tát hành của mình và, cũng nhờ vào con đường Bồ-tát hành này mà Đồng sự nhiếp mới hiện hữu những giá trị của nó qua sự thực hànhlợi tha của hành giả. Do đó Đồng sự nhiếp cũng là một trong những thứ duyên cần thiết để hành giảhoàn thànhsở nguyện của mình, đó chỉ là giá trị của nửa mặt trên mặt thực hành, còn nửa mặt khác làm lợi lạc cho mọi người, kéo mọi ngườitrở về với chánh pháp là nguyên nhân đưa thế giới này đến chỗ hòa bình an lạc. Đây chính là những giá trịsống động nhất để trả ơn chư Phật đền ơnTam Bảođền ơnchúng sanh trong muôn một của hành giảtu tậpTứ Nhiếp pháp nói chung và Đồng sự nhiếp nói riêng.

I . TỨ NHIẾP PHÁP THEO KINH LUẬNTIỂU THỪA.

Theo các kinh luậnTiểu Thừa thì Tứ nhiếp phápgiá trị của nó chỉ được giới hạn trong phạm trùnhân quảNhân Thiên cho cả tại gia và xuất gia mà thôi. Đối với các hàng Phật tửtại gia đức Đạo sư dạy về Tứ nhiếp pháp chú trọng về phần danh và có lợi ngay trong hiện đời này và đời saunhân quả hai đời, qua hành Tứ nhiếp pháp như theo Trung A-hàm 33, kinh Thiện Sanh đức Đạo sư dạy con của một nhà Cư sĩ:

“Này con nhà Cư sĩ, có bốn nhiếp sự. Bốn việc ấy là gì? Một là huệ thí. Hai là lời nói khả ái. Ba là làm lợi cho người. Bốn là có lợi cùng chia.
Rồi đức Đạo sư nói bài kệ:

Huệ thí và ái ngôn, Thường vì người lợi hành,
Với tất cả đồng lợi, Khắp nơi đều vang danh.
Sự này duy trì đời Cũng như người đánh xe.
Nhiếp sự này vắng mặt, Mẹ không nhân bởi con
Mà được kính phụng dưỡng Con đối cha cũng vậy.
Nếu có nhiếp sự này, Phước hựu thật to lớn;
Chiếu soi như ánh nhật, Tiếng tốt truyền đi nhanh.
Thông minh, không nói cộc Như vậy, làm nên danh
Định vững, không cao ngạo; Tiếng loan truyền đi nhanh
Thành tựu tín và giới, Như vậy làm nên danh.
Hăng hái, không giải đãi; Thường cho người uống ăn;
Dìu dắt vào nẻo chánh; Như vậy làm nên danh.
Bạn bè cùng lân tuất, Ái lạc có giới hạn;
Giữa người thân, nhiếp sự Thù diệu như sư tử.
Học nghề, học buổi đầu, Kiếm lợi, kiếm sau đó.
Sản nghiệp đã dựng thành, Phân chia làm bốn phần.
Phần cung cấpẩm thực; Phần điền giả nông canh;
Phần kho tàng chất chứa, Phòng khi hữu sự cần;
Gom nông tang, thương cổ, Thu xuất, lợi một phần.
Thứ năm để cưới vợ; Thứ sáu làm nhà cửa.
Tại gia sáu sự này, Hưng thịnh, sống khoái lạc.
Tiền tài sẵn càng đầy, Như nước xuôi biển cả.
Đời mưu sinh như vầy, Như ong hút nhụy hoa;
Đời mưu sinh lâu dài, Sống an lạc hưởng thọ.
Xuất tiền, không xuất xa; Không tản mác tung ra.
Không thể đem tài vật Cho hung bạo, ngoan tà.
Phương Đông là cha mẹ; Phương Nam là tôn sư
Phương Tây là thê tử; Phương Bắc là nô tỳ;
Phương Dưới bằng và hữu; Phương Trên bậc tịnh tu;
Nguyện lễ các phương ấy, Phước đời này đời sau.
Do lễ các phương ấy, Thí chủ sanh trời cao.”

Với mục đích hướng dẫn người tại giatu tậplòng từ bi không những chỉ thương yêucá nhân mình thôi mà cần phảithương yêutha nhân những người sống chung quang dù là có liên hệ huyết thống giòng họ bà con, hay không có sự liên hệ huyết thống giòng họ bà con thì lòng từ vẫn được khơi dậy để đem lại lợi lạchạnh phúc cho cá nhân và cộng động xã hội. Vì Tứ nhiếp pháp này là nhân là nền tảng sanh ra mọi thứ phước đức trong cõi Nhân Thiên, nên nếu hành giả nào thực hành nhiếp sự này, thì phước đức to lớn thêm sáng soi như ánh nhật; thông minh, không nói cộc, định vững, không cao ngạo; thành tựu tín và giới, tiếng tốt truyền đi nhanh khắp nơi đều nghe tiếng, đó mới chỉ là cái quả trong hiện tại còn trong tương lai thì sau khi chếtmọi người sẽ được sinh về những cõi trời cao hưởng thọ mọi khói lạc giàu sang nhờ nhân đã hành Tứ nhiếp pháp. Và cũng nhân việc đức Đạo sư nói về giá trịnhân quả của việc thực hànhTứ nhiếp pháp này Ngài cũng dạy cho các hàng Cư sĩtại gia sáu cách sống để đem lại hưng thịnh khoái lạc cho mọi người trong việc thực hànhTứ nhiếp pháp có lựa chọn khi làm việc. Ở đây chủ yếu là nêu cao đặc tínhnhân quả trong việc thực hành chỉ ác hành thiện theo tinh thần “Chư ác mạc tác, chúng thiện phụng hành. Tự tịnh kỳ ý, thị chư Phật giáo.”

Đối với các hàng xuất gia thì, chú trọng về tinh thần nhiều hơn là chú trọng về vật chất như Phật tửtại gia. Cũng trong bố thí, nhưng chú trọng đến bố thí pháp và bố thívô úy nhiều hơn trong khi thực hànhTứ nhiếp pháp. Đây chính là chức nănglợi tha có điều kiện theo luật nhân quả hai đời nên mục đíchcuối cùng cũng mang lại cho tự lợi là chính trong việc hành lợi tha này qua kết quả được hưởng sau đó hoặc gần hoặc xa trong dời này hay đời sau, cùng những nhiếp pháp khác, như trong kinh Tạp A-hàm quyển 26 kinh 636 đức Đạo sư dạy các Tỳ-kheo:

“Bố thítối thắng, đó là pháp thí. Ái ngữtối thắng, là khiến thiện nam tử thích nghe, nói pháp đúng lúc. Hành lợi tối thắng là đối với người không có tín khiến có tín, xác lập trên tín; đối với người hoc giới thì xác lập bằng tịnh giới; đối với người bỏn sẻn thì bằng bố thí; đối với người ác trí huệ thì bằng chánh trí mà xác lập. Đồng lợi tối thắng, là nếu A-la-hán thì trao cho người quả A-la-hán. A-na-hàm thì trao cho người quả A-na-hàm. Tư-đà-hàm thì trao cho người quả Tư-đà-hàm. Tu-đà-hoàn thì trao cho người quả Tu-đà-hoàn. Người tịnh giới thì trao người khác bằng tịnh giới.”

Đối với các hàng Tỳ-kheo xuất gia đức Đạo sư dạy rộng và sâu hơn hàng tại giatùy thuộc vào thuộc tính chức năngtự lợi, lợi tha khi thừa hànhPhật sự có điều kiện trong việc chuyển vận bánh xe chánh pháp của họ mà có khác hơn thuộc tính chức năng của các hàng Cư sĩtại gia. Phương phápthực hành trong Tứ Nhiếp pháp được đức Đạo sư gọi là tối thắng thì phần này được dành cho các vị xuất gia trong chức năng của họ là: Pháp thí đối với bố thí nhiếp. Nói pháp đúng lúc đối với ái ngữ nhiếp. Xác lập lòng tin với người không lòng tin, xác lập tịnh giới với người học giới, xác lập bố thí với người bỏn sẻn, ba cách này dành cho lợi hành nhiếp. Nếu A-la-hán thì trao cho người quả A-la-hán; A-na-hàm thì trao cho người quả A-na-hàm; Tư-đà-hàm thì trao cho người quả Tư-đà-hàm; Tu-đà-hoàn thì trao cho người quả Tu-đà-hoàn; người tịnh giới thì trao người khác bằng tịnh giới, đối với Đồng lợi nghiếp.

Cũng kinh Tạp A-hàm quyển 26, nhưng kinh 637 thì đức Đạo sư dạy các Tỳ-kheo có một vài sai biệt trong vấn đềthời gianba đời, khi đề cập đến Tứ nhiếp pháp trong lúc nhiếp thủđại chúng, có thể tùy thuộc vào một trong bốn pháp này, nếu thấy thích hợp để nhiếp thủđại chúng:

“Nếu như có pháp nào để nhiếp thủđại chúng thì tất cả đều ở trong bốn nhiếp sự. Hoặc một nhiếp thủ là bố thí, hoặc một nhiếp thủ là ái ngữ, hoặc một nhiếp thủ là hành lợi, hoặc một nhiếp thủ là đồng lợi. Ở trong thời quá khứ, những pháp nào đã nhiếp thủđại chúng trong thời quá khứ cũng không ngoài bốn nhiếp sự. Những pháp nào sẽ nhiếp thủđại chúng trong thời vị lai cũng không ngoài bốn nhiếp sự. Hoặc một pháp nhiếp thủ là bố thí, hoặc một pháp nhiếp thủ là ái ngữ, hoặc một pháp nhiếp thủ là hành lợi, hoặc một pháp nhiếp thủ là đồng lợi.”
Bấy giờ Thế Tôn liền nói kệ rằng:

Bố thí cùng ái ngữ, Hoặc hành vi hành lợi,
Đồng lợi các hành vi, Mỗi tùy chỗ thích hợp.
Nhờ đây nhiếp thế gian, Như xe lăn nhờ gang.
Đời không bốn nhiếp sự, Quên ơn mẹ nuôi con.
Cũng không tôn trọng cha, Không khiêm tốn phụng sự.
Vì có bốn nhiếp sự, Và tùy thuân pháp này.
Cho nên có Đại sĩ, Đức trùm cả thế gian.“

Qua đoạn kinh này chúng ta thấy cũng Tứ nhiếp pháp nhưng ở đây nội dung chúng tùy thuộc vào thuộc tính từng cách nhiếp phục hoặc là Bố thí, hoặc Ái ngữ, hoặc là Hành lợi hoặc là Đồng sự, đối với đối tượng của đại chúng mà các hành giả thi thiết đối pháp để hàng phục đưa họ về với chánh pháp. Và ở đây cũng tùy thuộc vào thuộc tính của thời gianquá khứ hay tương lai mà nhiếp thủ đối với đại chúng. Nhờ vậy màhành giả nhiếp phục được cả thế gian và, có các bậc Đại sĩxuất hiện, đức bao trùm cả thế gian.

Riêng theo kinh Tăng Nhất A-hàm quyển 22, đức Đạo sư đã kể lại cho các Tỳ-kheo nghe chuyện quá khứ lâu xa trong hiền kiếp này: Có Phật Ca-diếp ra đời tại nước Ba-la-nại, đi hóa đạo tại nước này cùng với chúng hai vạn đại Tỳ-kheo thì, bấy giới có một người con gái con vua Ai Mẫn tên là Tu-ma-na có tâm kính ngưỡng hướng về Như lai Ca-diếp vâng giữ cấm giới, thường thích bố thí và hành bốn việ dó là Bố thí, ái kính, làm lợi người, đồng lợi. Cô thường ở chỗ Phật Ca-diếp tụng Pháp cú. Ở trên lầu cao thường lớn tiếng tụng tập và phát nguyện rộng lớn: “Con hằng có pháp Tứ nhiếp này, lại ở trước Như lai mà tụng Pháp cú. Trong đó nếu có chút phước nào, cầu cho con sinh vào chỗ nào, không rơ vào ba đường ác, cũng không sinh vào nhà nghèo; đời vị lai cũng sẽ gặp đươc bậc tối tôn như vầy. Khiến cho thân nữ của con không bị chuyển đổi và được pháp nhãnthanh tịnh.” Sau khi nhân dân trong thành nghe vương nữ thề nguyện như vậy, họ liền đến chỗ vương nữ nói: “Hôm nay, Vương nữ rất là chí tín, tạo các công đức, bốn sự không thiếu: Bố thí, kiêm ái, lợi người, đồng lợi. Lại phát thệ nguyện, mong đời sau gặp bậc như vậy, thuyết pháp cho nghe để được pháp nhãnthanh tịnh. Hôm nay, Vương nữ đã phát thệ nguyện, cùng với nhân dân cả nước chúng tôiđồng thời được độ.” Lúc ấy vương nữ đáp: “Tôi đem công đức này cùng thí đến các người. Nếu gặp đượcNhư lai thuyết pháp, sẽ cùng lúc được độ.

“Tỳ-kheo, các ông há có điều nghi ngờ sao?chớ nghĩ như vậy. Vua Ai Mẫm lúc đó nay chính là trưởng giả Tu-đạt. Vương nữ lúc ấy nay chính là Tu-ma-đề. Nhân dân trong thành lúc ấy, nay chính là tám vạn bốn nghìn chúng. Do thề nguyện kia nên nay gặp Ta, nghe phápđắc đạo; cùng nhân dân kia đều đươc pháp nhãnthanh tịnh. Hãy ghi nhớ phụng hànhý nghĩa này. Vì sao vậy? Vì Tứ nhiếp pháp này là ruộng phước tốt nhất. Nếu có Tỳ-kheo nào thân cận bốn sự này thì liền được bốn đế. Nên cầu phương tiệnthành tựu bốn sự việc này.” Đây là một kết quả thực tại được đức Đạo sư lấy đó mà kể lại tác nhânquá khứ được thể hiện như thế nào để có được một kết quả như hôm nay. Đó chính là những giá trị có được khi thực hànhTứ nhiếp pháp này cho dù ở bất cứ nơi đâu, bất cứ lúc nào vẫn có những giá trị phổ quát như nhau qua việc hành trì nó để khuyến khích thúc đẩy các Tỳ-kheo thực hành nó để dạt được Bốn sự thật (Tứ đế) ngay trong hiện tại nếu thực hành đúng pháp và tinh cần.

Theo luận Thành Thật thì, ngoài những giá trịnhân quả có được như các kinh đã nói qua, Tứ nhiếp pháp còn có giá trịvĩnh cữu không gì có thể phá hoại nó được nếu hành giảkiên cố trong pháp hành của mình đối với Tứ nhiếp pháp: “Như trong kinh đã nói, có Tứ nhiếp pháp đó là Bố thí, Ái ngữ, Lợi hành, Đồng lợi. Bố thí là, lúc nào cũng dùng quần áo, đồ ăn thức uống cùng mọi đồ vật kiên trì không ngơi nghỉ đem bố thí để nhiếp phục chúng sanh. Ái ngữ là, lúc nào cũng kiên trì dùng lời nóitùy thuậntình ý đối với chúng sanh để nhiếp phục. Lợi hành là, lúc nào cũng kiên trì vì người khác mà cầu lợi cho họ, nếu có điều kiện giúp đỡ họ hoàn thành công việc. Đồng lợi là, lúc nào cũng kiên trì ở trong hoàn cảnh, cùng chung một thuyền, có khổ cùng lo, có vui cùng mừng với mọi người. Nếu người nào dùng pháp Bố thí, Ái ngữ, Lợi hành, Đồng lợi mà nhiếp phục chúng sanh thì, kết quả đưa đến bất khả hoại.”

Qua kinh luậnTiểu thừa về Tứ nhiếp pháp được đức Đạo sư đem dạy cho các đệ tửtại gia cũng như xuất gia của Ngài, tuy có những sai khác tùy thuộc vào thuộc tính của từng đối tượng về cách hành sử, nhưng trên mặt đại thề chúng cùng đưa đến kết quả lợi mình lợi người theo luật nhân quảmột đời, hai đời, ba đờilệ thuộc vào tác nhântại gia hay xuất gia như những gì đức Đạo sư đã dạy qua các kinh luậnTiểu thừa mà chúng tôi đã trích dẫn như trên.

II . TỨ NHIẾP PHÁP THEO KINH LUẬNĐẠI THỪA.

Theo kinh luậnĐại thừa thì Tứ nhiếp phápgiá trị của nó được nâng cao hơn trong việc thực hành Bồ-tát đạo để hoàn thànhgiác hạnhviên mãn cho quả vị Phật của các hàng Bồ-tát, nên tự thân giá trị của nó phải được đặt nặng trong việc lợi tha vô điều kiện dành cho cả hai hàng Bồ-tát xuất gia cùng tại gia. Vì vậy cho nên cũng cùng Tứ nhiếp pháp nhưng có sự sai khác về phương pháphành nhân cũng như kết quả của nó tùy thuộc vào thuộc tính của Tiểu thừ và Đại thừa: Một đàng thì có điều kiệngiới hạn trong nhân quả, một đàng thì vô điều kiệngiới hạn trong nhân quả. Theo Kinh Ưu-bà-di Tịnh hạnhpháp môn quyển thượng, đức Đạo sư đã kể về khi Ngài còn làm người thường thực hànhTứ nhiếp pháp: “… Bố thí, Ái ngữ, Lợi ích (lợi hành), Đồng sự để nhiếp hóa chúng sanh mỗi khi có bất cứ chúng sanh nào muốn tìm cầu điều gì Ngài cũng đáp ứng những yêu cầu của họ mà không làm trái lại với ý của họ. Nhờ công đức vô điều kiện này mà Ngài đã tích tụthiện nghiệpsâu rộngcho đến khi chỉ còn một đờicuối cùng là “nhứt sinh bổ xứ” trong thời gian này Ngài thường hưởng nhạc Trời và khi sinh xuống thế gian này đạt được hai tướng đại nhơn đó là: Tay chân mền mại, các ngón tay chân liên kết bỡi một màn da mỏng (man võng). Vì hai tướng này, nếu là người ở tại gia thì làm Chuyển luân Thánh vương cai trị bốn châu thiên hạ, nếu là người xuất gia thì đạt dược ngôi vị Pháp vương, khéo nhiếp phục tất cả vô lượngchúng sanh, Tỳ-kheo, Tỳ-kheo-ni, Ưu-bà-tắc, Ưu-bà-di, Trời, Rồng, Dạ-xoa, Càn-thát-bà, A-tu-la, Ca-lầu-la, Khẩn-na-la, Ma-hầu-la-già, Nhơn, phi Nhơn v.v… Lúc bấy giờ đức Đạo sư nói kệ cho các vị Ưu-bà-đi rằng:

“Tu bố thí, ái ngữ Hành lợi ích, đồng sự
Thường dụng Tứ nhiếp pháp Nhiếp tất cả chúng sanh.
Nhờ hành thiện nghiệp này Thường sanh vào Trời Người
Nếu sinh ở thế gian Được hai tướng đại nhơn.
Chân tay đều mền mại Có màn da liên kết
Thật cực mỏng vi diệu Ngoài vàng trong màu hồng.
Vì nhờ hai tướng này Tại giaChuyển luân vương
Nếu hóa bằng pháp thiện Tất cả đền hành theo.
Thọ trì chắc không phạm Vui vẻtán Thánh vương
Thi ân không cầu đáp Lòng từ trải bôn phương.
Nếu xa lìanăm dụcXuất gia được thành Phật
Vì chúng sanh nói pháp Người nghe cúi đầu nhận.”

Đây là Tứ nhiếp pháp mà đức Đạo sư đã từng thực hành trong quá khứ khi còn làm người trong lúc hành Bồ-tát đạo. Những kết quả có được trong hiện tại chính là những tác nhân mà Ngài đã từng hành Bồ-tát đạo trong qua khứ đã thực hiện qua Tứ nhiếp pháp không điều kiện vì chúng sanh mà nhiếp hóa đưa họ về chánh đạo như Ngài.

Và cũng theo Đại tập kinh quyển thượng đức Đạo sư dạy tôn giả Xá-lợi-phất về việc thực hành của các hàng Bồ-tát về Tứ nhiếp pháp theo thể cách của Ba-la-mật Đại thừa không cần biết đến kết quả hồi báo của hành động người thực hành Tứ nhiếp, miễm sao việc làm của họ mang lại lợi lạc cho chúng sanh và đưa họ về đường chánh thì làm, còn việc mang lại lợi lạc cho chính bản thân của người thực hành là như thế nào không để ý đến!

“… Đối với Bồ-tát Tứ nhiếp cũng không thể tận. Sao gọi là Bốn? Một là Bố thí, hai là Ái ngữ, ba là Lợi hành, bốn là Đồng sự.

Sao gọi là Bố thí? Thí có hai loại: Tài thí và Pháp thí. Sao gọi là Ái ngữ? đối với người cầu tài và người nghe pháp phải dùng lời nói như hòa. Sao gọi là Lợi hành? là đối với người cầu tài và nghe pháp phải tùy theo những gì họ cầu mà đáp ứng đầ đủ. Sao gọi là Đồng lợi? là đối với người cầu tài và pháp phải dùng pháp Đại thừa tự lợi khiến an chỉ họ.

Hơn nữa, Bố thí có nơi gọi là xả tâm. Ái ngữ, là thực hànhkhông giới hạn. Lợi hành, cuối cùng không hối hận. Đồng lợi, hồi hướng về Đại thừa. Hơn nữa, Bố thí là khởi lòng từ bi, thực hành xả bỏ tư hữu. Ái ngữ, không bỏ tâm hỷ. Lợi hành, trang nghiêmđại bi làm lợi chúng sanh. Đồng lợi, đối với trên dưới xả bỏ, phát tâmhồi hướngNhất thiết chủng trí.

Hơn nữa, Bố thí, cầu tàinhư pháp, hành thí thanh tịnh. Ái ngữ, dùng từ hòa hướng dẫn, an chỉ vào pháp thiện. Lợi hành, nói về tự lợi, là để lợi íchmọi người. Đồng lợi, khiến mọi ngườiphát tâmNhất thiết trí. Hơn nữa Bố thí, phải xả cả trong lẫn ngoài. Ái ngữ, công đứctrí tuệ, tâm khôngtham luyến. Lợi hành, bỏ tự lợi hành lợi tha. Đồng lợi, xả bỏ địa vị quan trong, tâm khônghối tiếc.

Pháp thí, như những pháp đã được nghe tất phải diễn nói lại. Ái ngữ, không vì lợi dưỡng mà nói pháp. Lợi hành, khuyên bảo người độc tụng, tâm không biết mêt mỏi. Đồng lợi, nhất thiết trí là tâm được pháp vi diệu, tức là dùng pháp vi diệu này khích lệ chúng sanh.

Hơn nữa, pháp thí là nếu có chúng sanh nào mỗi lần nghe pháp, theo thứ tự vì họ mà nói không sai lầm. Ái ngữ, vì người nói pháp không từ xa gần. Lợi hành, có người cầu pháp, nên cung ấp, y phục, đồ ăn thức uống, ngọa cụ, thuốc men trị bệnh khiến cho họ không thiếu, trước làm cho họ yên sau đó tùy theosở cầu của họ mà diễn nói. Đồng lợi, Khi nào giảng thuyết cho mọi người thì phường phải khuyên chúng sanhhồi hướng đến quả vịVô thượng Chánh đẳng Chánh giác (A-nậu-đa-la Tam-miệu Tam-bồ-đề: anuttara-samyak-saṃbodhi).

Hơn nữa, Pháp thí, đối với trong những pháp Bố thí thì Pháp thí là tối thắng, nên dùng pháp thắng này mà vì mọi người diễn nói. Ái ngữ, thường vì lợi íchchúng sanh mà nói. Lợi hành, tùy thuộc vào nghĩa của thuộc tính mà nói chứ không tùy theovăn tự. Đồng lợi, thường vì để hoàn bị Phật pháp đầy đủ nên nói.
Hơn nữa, Bố thí phải đầy đủ Đàn-na Ba-la-mật (dāna-pāramitā). Ái ngữ, phải đầy đủ Thi-la Ba-la-mật (śīla-pāramitā). Lợi hành, phải đầy đủ Tỳ-lị-da Ba-la-mật (vīrya-pāramitā). Đồng lợi, phải đầy đủ Thiền-na Ba-la-mật (dhyāna-pāramitā). Hơn nữa, Bố thí là mới phát khở Bồ-đề. Ái ngữ, là tu tậpthực hành Bồ-đề. Lợi hành là không thối thất Bồ-đề. Đồng lợi là Nhấy sinh bổ xứ.

Hơn nũa, Bố thí là an trụ căn bổn chủng tử Bồ-đề. Ái ngữ, nuôi lớn mầm thân cành lá Bồ-đề. Lợi hành là từ từ triển khai ra hoa Bồ-đề. Đồng lợi, tự có khả năng thành tựu thật quả Bồ-đề. Đó gọi là Bồ-tát nhiếp hóa chúng sanh không thể tận.”

Qua kinh Đại Tập cho chúng ta thấy con đườngthực hành Bồ-tát đạo của Bồ-tát phải lần lượt kinh qua Tứ nhiếp pháp, tùy theo nhu cầu thuộc tính của đối tượng chúng sanh mà Bồ-tát thực hiệnTứ nhiếp pháp để hoàn thànhGiác hạnhviên mãn của mình khi còn là một Bồ-tát. Giai đoạn Bồ-tát hành Bồ-tát đạo là thời gianlòng từ phát triển đến cực độ, tất cả mọi hành vi mọi tạo tác của các Ngài đều phát sinh từ lòng từ vô hạn nhằm vào nỗi khổ triền miên của chúng sanh mà nhiếp phục hướng dẫn chỉ đườngtrở vềchánh đạogiải thoát khổ đau, đó là những gia vụđặc biệt của các Ngài. Điều này được thể hiện qua Luận Đại Trí Độ, được Bồ-tát Long Thọtriển khaisâu rộng hơn. Theo Luận Đại Trí Độ 65 thì mỗi Một Nhiếp pháp được phân ra làm hai chủ loại trừ pháp thứ tư: Như Bố thí thì có tài thí và pháp thí như trong các bản kinh, nhưng riên về ba nhiếp pháp sau cũng được Ngài phân ra mỗi nhiếp pháp có hai loại như sau:

“Dùng hai loại tài thípháp thí mà nhiếp hộchúng sanh. Có hai loại Ái ngữ: Một, Ái ngữtùy ý. Hai, Tùy theo chỗ ái pháp của chúng sanh mà nói. Khi Bồ-tát chưa đạt được đạo, khi gần gũi chúng sanh, Bồ-tát tự phá lòng kiêu mạn của mình, tùy ý mà nói pháp, hay nếu khi Bồ-tát đã đắc đạo rồi thì tùy thuộc vào pháp nên độ mà vì chúng sanh nói. Đối với người giàu có rộng lòng thì nên vì họ khen ngợi bố thí. Người phước đứcnổi tiếngthường hay được lợi vật từ người khác, nếu vì họ mà khen ngợi việc trì giới, hủy báng việc phá giới thì tâm họ sẽ không vui thích. Như vậy phải tùy thuộc vào những thuộc tính của họ mà nói pháp. Lợi ích cũng có hai loại: Một, vì cái lợi đời này hay vì cái lợi đời sau mà vì họ nói pháp, vì là pháp đối trị cuộc sống nên siêng tu tập Lợi sự (hành). Hai, Nngu7o72i chưa tin dạy khiến họ tin, người phá giới khiến họ giữ giới, người ít hiểu biết khiến họ biết nhiều, người không bố thí khiến họ bố thí, người ngu si dạy họ trí tuệ. Cứ như vậy mà dùng pháp thiệnlợi lạcchúng sanh. Đồng sự, Bồ-tát giáo hóachúng sanh khiến họ cũng hành pháp thiệ nhnư mình; Bồ-tát tâm thiện, chúng sanh tâm ác thường xuyêngiáo hóa họ khiến họ cũng giống như pháp thiện của mình. Đó là Bồ-tát dùng bốn loại nhiếp hóa chúng sanh khiến cho họ trụ vào mười thiện đạo.”

Qua nhưng kinh luân mà chúng tôi trích dẫn ở trên, đó chỉ là một ít bản kinh luận tiêu biểu cho Tứ nhiếp pháp trong nhiều bản khác nữa, chúng cũng đủ nói lên tinh thầntừ bivị tha vong thân của các hàng Bồ-tát trong lúc thực hành Bồ-tát đạo của mình trong đó có cả thời quá khứ của đức Đạo sư nữa, đã nói lên được tính đặc trưng của pháp môn tu Tứ nhiếp pháp này dành cho các hàng Bồ-tát dù là ở vào thời nào trong quá khứ, tương lai hay hiện tại, pháp Tứ nhiếp được coi như là pháp tu lưỡng lợi cho cả tự và tha trong việc hoàn thành sứ mệnh giải thoát cao cả của mỗi chúng ta trong chức năngtự lợi lợi thathể hiệngiáo pháp đặc trưng của đức Đạo sư qua Từ bi, Trí tuệ và giải thoát.

Tóm lại, Tứ nhiếp pháp là bốn phương pháp mà đức Đạo sư đã dạ cho các hàng đệ tử của mình từ xuất gia cao nhất là các hàng Bồ-tát cho đến các hàng Thinh văn và các hàng đệ tử Bồ-tát tại gia cùng các hàng cư sĩ nam nữ tại gia, trong mỗi chức năng thuộc tính của mình mà theo đó tự lợi và lợi tha trong việc chuyển vận bánh xe chánh phápđi vào giữa thế gianloài người kéo họ trở về với chánh đạo, đưa chúng sanh hữu tình từ vô minhphiền nãotrở vềgiác ngộgiải thoát, từ khổ đau trở về an vui, từ sinh tửtrở về Niết-bản, từ tà kiếnsai lầmtrở vềchánh phápchánh kiến mà đức Đạo sư dành dạy cho các hàng đệ tử của Ngài, nhất là đối với các hàng Bồ-tát. Bốn phương pháp này khiến cho các hàng đệ tử Thinh Văn Tiểu thừa và Bồ-tát Đại thừasinh khởi lên lòng thân ái, và lòng từ bi để hướng dẫn chúng sanh hữu tìnhđi vào Đạo một cách dễ dàng và nhẹ nhàng nhất về cả hai mặttinh thần lẫn vật chất; chúng đáp ứng và thõa mãn được những nhu cầu tình cảm có được của họ mà diều dắt. Ở đây, cả hai đều có lợi: một bên hoàn thành hanh nguyện Bồ-tát của mình, một bên xa lánh được tà kiếnvô minh để trở về với chánh kiếngiải thoát. Tuy giữa Tiểu thừa và Đại thừa qua Tứ nhiếp pháp có những phương pháp sai khác nhau phát xuất từ từng thuộc tính căn cơ nên việc áp dụngtu tập cũng theo đó mà có được, nhưng trên đại thể vẫn mang dấu ấn tự lợi lợi tha trong chức nănghoàn thành việc tu tập của hành giả theo nhân quả hay duyên khởi mà thôi.

02-11-2008 04:34:55