Tư tưởng xã hội trong kinh điển Phật giáo Nguyên thủy

LỜI GIỚI THIỆU

Xưa nay không ít người có quan niệm nhầm lẫn cho rằng Phật giáobi quanyếm thế, thoát ly cuộc đời, tiêu cực đối với cuộc sống nhân sinh, không thích hợp với đà văn minhtiến bộ của nhân loại. Thật ra, đạo Phật là đạo tích cực yêu đời. Chỉ riêng việc Thái tử Tất- đạt-đa từ bỏđời sống vương giả quyền uydanh vọng tột đỉnh để xuất giatu hànhchứng đạo, rồi hòa mình với quần chúngbình dân, trọn đời tận tụy cho sự nghiệpgiáo hóa, cũng đã đủ để chứng minh cho tinh thầnvị thacứu thế của đạo Phật. Và hào quangtrí huệgiác ngộ của đức Phật đã soi sáng cho nền văn minhnhân loại tiến lên không ngừng. Những phát minh khoa học ngày càng thành côngrực rỡ, thì những lời đức Phậtthuyết giảng năm xưa lại càng trở nên sống động, chứng nghiệmsáng tỏ trong mọi hoàn cảnh, khắp mọi lãnh vựcsinh hoạt của con người.

Trần gian như đêm tối, trí thứcnhân loại như ngàn sao, còn trí huệgiác ngộ của đức Phật chẳng khác nào mặt trờimùa xuân buổi sáng. Đức Phật đem trí huệgiác ngộ đó để xây dựngcuộc đời với chất liệu từ bi, hỷ xả, vị tha, giúp chúng sanh có được đời sốngan lạc thăng hoa, hiền hòa, sáng sủa. Ngài xuất thân từ con người, do phát tâmtu hành mà thành bậc giác ngộ, rồi trở lạigiáo hóađộ sanh. Tất nhiên hơn ai hết, Ngài thấu rõ thực trạng xã hộibất an, kiếp sống nhân sinhlầm than tăm tối bởi những giáo điềumê tínthần linhích kỷ và những tập tục hủ lậu từ lâu đờiđè nặng lên kiếp sống con người không lối thoát.

Để giải phóng thực trạng đau lòng trong kiếp sống nhân sinh, đức Phật đã hiến trọn đời mình cho công cuộc hoằng phápgiáo hóa, nhằm thức tỉnh thế nhân nhận thứcchân giá trị khả năng Phật tánhthánh thiện của mình. Ngài xác quyết: “Tất cả chúng sanh đều có tình thức. Trong mỗi người đều có dòng máu cùng đỏ và dòng nước mắt cùng mặn. Mọi người đều có Phật tánh. Ta là một chúng sanh đã thành Phật. Chúng sanh là những vị Phật sẽ thành.” Rõ ràngđức Phậtthuyết minh đặc tánh nhân bản, nhằm xây dựngxã hộicông bằngbình đẳng, để mọi người đều được quyền sống an lànhhạnh phúc, từ đó tiến lên cảnh giớithánh thiện huy hoàng của bậc thánh nhân.

Muốn đạt đếnhoàn cảnhan lànhthanh thoát sáng sủa của Phật, Thánh, thì trước hết phải hoàn thành nhân cách. Thế nên, giáo lýđạo Phậtgồm cóNhân thừa, Thiên thừa, Thanh văn thừa, Duyên giác thừa, Bồ Tát thừa, thuật ngữPhật học thường gọi là Ngũ thừa.

Đức Phậtgiáo hóa khắp cả trời, người và long cung. Nhưng trọng tâm vẫn là con người. Do vậy mà Ngài thường tại nhân gianthuyết phápgiáo hóa. Ngài giáo hóa khắp mọi lãnh vựcchánh trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, gia đình, cá nhân. Thế nên tinh thầntích cựcgiáo hóanhân sinh và xây dựngxã hội trong giáo lýđạo Phật mang đặc tínhphổ cập khắp mọi thời, mọi nơi và mọi lãnh vực, đặc biệt nhất là chú trọng giáo hóacon người và xây dựngnhân sinhhạnh phúc. Con ngườihiền đức, trí huệ, vị tha thì gia đình, xã hội, quốc gia, thế giới an hòa hạnh phúctiến bộ. Con người là chủ tể của chính mình và là chủ nhân ông của cuộc đời. Đức Phật đến với cuộc đời và Ngài cũng là con người từ trong cuộc đời khởi đi, phát tâmtu hành thành Phật, để rồi trở lạigiáo hóanhân sinh, xây dựngcuộc đờian lànhhạnh phúcthánh thiện.

Để thẩm thấuý nghĩatích cựctuyệt vời của đạo Phật với cuộc đời, mời quý vị định tâm thanh thản đọc quyển Tư TưởngXã Hội Trong Kinh ĐiểnPhật Giáo Nguyên Thủy của tác giả Thích Nguyên Siêu, với tài hoa trình bày khúc chiết, chứng tỏtác giả đã dày côngnghiên cứu và hệ thống hóa tạo thành tác phẩmtinh hoahy hữu này. Muốn thấu rõ tinh thầntích cực của đạo Phật đối với công trìnhgiáo hóanhân sinh thăng hoa thánh thiện và xây dựngxã hội hòa bình hạnh phúc thăng tiến mà thiếu tập sách giá trị này là tự đánh mất tư liệu quý giá cần thiết cho việc khai triển chánh kiến, tiến lên ba mươi bảy phẩm trợ đạo, để bước vào vườn hoa đạo hạnh ngát hương giải thoát.

Với hảo ý trao cho người thiện căntăng trưởngchánh kiếndồi dào, để hoa lòng ngào ngạt ngát hương giác ngộ, tỳ-kheo Quê Mùa tôi có mấy lời phi lộ, giới thiệutác phẩm xuất sắc này đến thiện hữu bốn phương để cùng thưởng thức.

Hoa Kỳ, Vu Lan Giáp Tuất, 1994
THÍCH ĐỨC NIỆM

Lời nói đầu

Chúng tôithực hiện tập tiểu luận này trong thời giantương đối ngắn ngủi và hôm nay được coi như đã hoàn thành.

Sau khi chọn đề tài – một trong 16 đề, chúng tôi đã   bỏ ra một thời gian sưu tập sách tham khảo. Và như vậy, chúng tôi vừa viết, vừa đọc sách để hệ thốngtài liệu. Viết đến đâu, chúng tôi phải đánh máy đến đó, và làm luôn bản sách tham khảo, cũng như phần mục lục và cước chú. Sở dĩ có phần hơi vội như vậy là vì từ khi sắp bắt đầu viết cho đến khi trình tập tiểu luận này, chỉ còn một thời gian ngắn để kịp ngày vía Đức PhậtQuán Thế Âm (19/9 Quý Hợi), tức là cuối tháng 10/1983, ngày mà tại Tu ViệnQuảng HươngGià Lam tổ chức Lễ chúc thọ Ôn Già Lam lần thứ 75, ngày mà toàn thể Ban Giáo sư cũng như học tăng tổ chức triển lãm những tác phẩm cổ, cũng như những công trìnhnghiên cứu mới nhất của các thầy Tuệ Sỹ và Lê Mạnh Thát – NGÀY TRUYỀN THỐNGCÚNG DƯỜNG PHÁP.

Qua thời giantriển lãm, chúng tôi đã kính trình Ban Giáo sư cũng như Giáo sư bảo trợ và đã được duyệt khán. Như vậy, có thể nói tập tiểu luận này là thành quả của một thời gianhọc hỏi mà Quý Ôn cũng như các Ngài đã dày cônggiáo huấn, không quản sự nhọc nhằn, gian lao trong lúc tuổi già sức yếu, cũng như toàn thể Ban Giáo sư đã đầy thiện chí dạy dỗ cho chúng con được thành đạt như ngày hôm nay. Mặc dù hoàn cảnhhiện tại gặp nhiều khó khăn trong lúc học tập, nhưng với khả năng hiện có – tinh thần sẵn sàng hy sinh, tấm lòng đầy tràn nhiệt huyết của Quý Ôn, cũng như của toàn thể Ban Giáo sư nhất mực lo cho đàn con cháu, đã vượt qua tất cả mọi trở ngại. Sự thành đạt trên bước đường học hỏi của chúng con chính là sự thành đạt của một sự thử thách lớn lao mà chúng con phải vượt qua. Vì vậy, đối với công ơntrưởng dưỡngcủa Quý Ôn cũng như Quý Thầy đã làm cho chúng con không thể nào quên được.

• Chúng con xin thành tâmđảnh lễ Bổn Sư – Người đã khai sinh Giới thânhuệ mạng cho con. Từ khi xuất gia, tuổi còn thơ ấu, con nhờ Thầy dắt dìu và hướng dẫn trên bước đường tu học, cho đến ngày hôm nay, quả là một công lao to tác và nhiều ân đức. Thầy là Người chăm sóc lo lắng cho con trong quãng đời 10 năm hành điệu, là Người trao truyền kinh nghiệm tu hành cho con để lấy đó làm nền tảng tiến thân trên lộ trình tu tập.
• Chúng con xin nhất tâmđảnh lễ Ôn Già Lam, Người đã suốt đờihy sinh cho đàn con cháu. Ôn đã thành lập bao nhiêu Phật học viện, đã đào tạo bao nhiêu lớp người và hướng dẫn bao nhiêu thế hệ bước đi trên con đườngphục vụĐạo Pháp và Dân Tộc, Người đã dày công tô bồi, xây đắp cho thế hệ chúng

Sau bao nhiêu năm sự học của chúng con bị dừng lại – Viện Cao Đẳng Phật HọcHải Đức Nha Trang, giờ đây Ôn đã đứng ra mở lớp học, tạo điều kiệnthuận lợi để cho chúng con tiếp tục những gì đã dở dang bao năm qua. Ôn đã mời các vị Giáo sư để trao truyền những kinh nghiệmkiến thức cho chúng con, hầu mong chúng con thành người hữu dụng mai sau.

Nhờ thiện chí và ân đức của Ôn đã tạo nên sinh khí cho toàn thể lớp học chúng con. Chúng con được núp dưới bóng mát của cây đại thọ mà ngày hai buổi, chúng con cắp sách đến lớp học để thể hiệntích cựctinh thần “tre tàn măng mọc” mà Ôn thường huấn thị chúng con.

Trước ân đứcvô cùng ấy, chúng con xin thành thiết đảnh lễ.

• Chúng con xin nhất tâmđảnh lễ Ôn Từ Đàm – Viện trưởng Viện Cao Đẳng Phật HọcHải Đức Nha Trang, Người mà chúng con được gần gũi và học hỏi nhiều nhất. Ôn dã tích cực trao truyền kinh nghiêm dạy dỗ suốt bao nhiêu năm – từ giai đoạn Trung đẳng lên Cao đẳng, để chúng con có được ngày hôm Ôn là bậc cố vấntinh thần và chỉ đạo trong nếp sốngThiền môn, là mẩu người mẫu mực, quy củ, là kim chỉ nam cho chúng con suốt đời noi theo để tu học và thể hiện. Chúng con xin thành thiết đảnh lễ.
• Chúng con xin chân thànhtri ânThượng Tọa Thích Minh Châu, Người đã cống hiến đời mình cho sự nghiệpphiên dịchKinh tạng Pāli sang Việt ngữ. Nhờ công trìnhphiên dịch của Thượng Tọa, chúng con đã có đủ tài liệu để thực hiện tập tiểu luận này. Thượng Tọa cũng là người trong Ban Giáo sư mà suốt thời gian dạy dỗ, Thượng Tọa đã mang tất cả tinh hoa, yếu nghĩa trong kinh tạng Pāli để trao truyền cho chúng con. Thượng Tọa đã mở ra một chân trời mới để chúng con được cái nhìn vào kho tàng Giáo lýuyên thâm hơn. Chúng con xin thành thiết đảnh lễ.
• Chúng con xin chân thànhtri ântoàn thể Ban Giáo sư: Thượng TọaHuyền Quang, Thượng TọaMinh Châu, Đại Đức Tuệ Sỹ, Thầy Lê Mạnh Thát, Thầy Chơn Thiện, Thầy Nguyên Hồng, đã dành nhiều kinh nghiệm cũng như thiện cảmtrong suốtthời giangiáo dục. Quý Thầy đã hết lòng hướng dẫn và khuyến khích tận tình trong trách nhiệm.
• Chúng tôi xin chân thànhtri ân Giáo sư Nguyên Hồng, người có trách nhiệm hướng dẫn chúng tôithực hiện tập tiểu luận này.
• Chúng con xin chân thànhtri ânĐại Đức Chơn Thiện, người đã đề xuất một số vấn đềcăn bản, cũng như đã cung cấp một số tài liệu trong khi chúng con viết tập tiểu luận này.

Cuối cùng, chúng tôi cũng xin chân thànhtri ân tất cả thiện hữu tri thức, cùng toàn thể đàn-na thí chủ, dù trực tiếp hay gián tiếp, đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiệnthuận lợi cho công trìnhtu học của chúng tôi có kết quả tốt. Đó là một công đức lớn lao, chúng tôi xin nhất tâmhồi hướng công đức ấy đến cùng khắp mọi loài đều được lợi lạc.

Thích Nguyên Siêu